مصائب بیپایان هنرمندان صنایعدستی ایران/ هنری که قربانی سیاستهای ناکارآمد شد!
به گزارش کمال مهر، صنایعدستی در ایران، بیش از آنکه صرفاً یک فعالیت اقتصادی باشد، حامل هویت، تاریخ و فرهنگ نسلهاست. از کارگاههای کوچک خانگی تا واحدهای تولیدی بزرگتر، هزاران هنرمند در سراسر کشور با دستان خود روایتهای فرهنگی را به کالاهایی تبدیل میکنند که هم قابلیت عرضه در بازار داخلی را دارند و هم میتوانند سفیر فرهنگ ایرانی در بازارهای جهانی باشند.
با این حال، این حوزه سالهاست با مشکلات ساختاری متعددی دستوپنجه نرم میکند؛ مشکلاتی که از کمبود سرمایه در گردش تا دشواری دسترسی به بازار و نبود حمایتهای هدفمند را شامل میشود. با وجود سهم قابلتوجه صنایعدستی در ایجاد اشتغال، بهویژه برای زنان، جوانان و ساکنان مناطق کمبرخوردار، این حوزه در بسیاری از سیاستهای کلان اقتصادی در حاشیه قرار داشته است.
بسیاری از هنرمندان صنایعدستی فعالیت خود را در قالب مشاغل خرد و خانگی دنبال میکنند؛ مشاغلی که اگرچه هزینه راهاندازی پایینی دارند، اما برای توسعه، نیازمند سرمایه، آموزش، بازار و حمایت نهادی هستند. کارشناسان معتقدند یکی از دلایل اصلی شکنندگی صنایعدستی، نبود دسترسی پایدار به منابع مالی است که باعث محدود ماندن ظرفیت تولید و ناپایداری معیشت هنرمندان میشود.
تسهیلات پراکنده، نبود نظارت مؤثر و تمرکز حمایتها بر بخشهای صنعتی بزرگ، موجب شده بسیاری از هنرمندان نتوانند فعالیت خود را از سطح معیشتی فراتر ببرند. در این میان، رویکرد جدید وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی را میتوان نشانهای از تغییر نگاه به صنایعدستی دانست؛ نگاهی که تلاش دارد این حوزه را از به بخشی اثرگذار در اقتصاد فرهنگی کشور تبدیل کند.
آغاز حمایت هدفمند از هنرمندان صنایعدستی
ژیلا خدادادی، معاون صنایعدستی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان البرز، با تأکید بر این تغییر رویکرد میگوید: امسال با توجه به نگاه حمایتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی، منابع مالی قابلتوجهی در قالب بندهای قانونی مختلف برای توسعه صنایعدستی در نظر گرفته شده که میتواند نقش مؤثری در توانمندسازی هنرمندان و فعالان این حوزه ایفا کند.
این سخنان در شرایطی مطرح میشود که صنایعدستی، بیش از هر زمان دیگری، نیازمند برنامههای حمایتی پایدار است؛ برنامههایی که بتواند به عبور این حوزه از وضعیت معیشتی و حرکت به سمت تولید اقتصادی منجر شود. بر اساس آنچه معاون صنایعدستی اداره کل میراث فرهنگی استان البرز تشریح کرده، تسهیلات پیشبینیشده برای سال جاری در دو مسیر اصلی تعریف شده است.
خدادادی با اشاره به اینکه مسیر نخست، بهصورت مستقیم از محل اعتبارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی تأمین میشود، میافزاید: تسهیلات پیشبینیشده برای سال جاری دارای دو بخش اصلی است که بخش نخست آن ذیل جزء بند هفت جز یک قانون بودجه قرار دارد و مسئولیت اجرای آن بهطور مستقیم بر عهده وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی است.
به گفته او، بر اساس این بخش از قانون بودجه، ۹۴ میلیارد تومان اعتبار به حوزه صنایعدستی اختصاص یافته که قرار است بهصورت هدفمند برای حمایت از هنرمندان، کارگاههای تولیدی، مشاغل خانگی و واحدهای فعال صنایعدستی در استانها هزینه شود. آنچه این تسهیلات را از بسیاری از حمایتهای پیشین متمایز میکند، نحوه تأمین و سازوکار نظارتی آن است.
۲۰ درصد منابع نهادهای حمایتی به صنایعدستی اختصاص مییابد
معاون صنایعدستی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان البرز بیان میکند: این منابع بهطور مستقیم از محل اعتبارات وزارتخانه تأمین شده و همین موضوع امکان برنامهریزی و نظارت مؤثرتر را فراهم میکند. این تسهیلات فرصتی کمنظیر برای حوزه صنایعدستی محسوب میشود، چراکه بهصورت مستقیم از محل اعتبارات وزارتخانه تأمین شده است.
خدادادی میگوید: امکان برنامهریزی دقیقتر و نظارت مؤثرتر بر نحوه هزینهکرد آن وجود دارد. چنین سازوکاری میتواند مانع از پراکندگی منابع و انحراف تسهیلات شود؛ مسئلهای که در سالهای گذشته بارها بهعنوان یکی از نقاط ضعف حمایتهای مالی مطرح شده بود. مسیر دوم به الزام نهادهای حمایتی در قانون بودجه بازمیگردد و میتواند نقطه عطفی در تعامل صنایعدستی با نهادهای حمایتی باشد.
بخش دوم این حمایتها مربوط به بند هفت جز دو تبصره ۱۵ قانون بودجه است که بر اساس آن، نهادهای حمایتی مکلف شدهاند ۲۰ درصد از کل منابع مالی خود را به حوزه صنایعدستی اختصاص دهند. به گفته کارشناسان، این الزام قانونی میتواند نگاه نهادهای حمایتی را از تمرکز صرف بر بخشهای سنتی تولید، به سمت صنایعدستی سوق دهد و این حوزه را از حاشیه سیاستهای حمایتی خارج کند.
در راستای اجرای این بند قانونی، همکاری میان وزارت میراث فرهنگی و بنیاد برکت شکل گرفته که میتواند الگوی جدیدی از حمایت نهادی از صنایعدستی باشد. در راستای اجرای این بند قانونی و پیرو بخشنامههای ابلاغی از سوی وزارت میراث فرهنگی و بر اساس تفاهمنامه منعقده، جلسات مشترکی با حضور مدیران ارشد بنیاد برکت برگزار شد که نتایج بسیار مثبتی به همراه داشت.
صنایعدستی به مسیر پایدار و مولد اقتصاد محلی وارد میشود
معاون صنایعدستی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان البرز اضافه میکند: در این جلسات، ظرفیتهای صنایعدستی در اشتغالزایی، توسعه اقتصاد محلی و توانمندسازی جوامع هدف تشریح شد و در نهایت، بنیاد برکت آمادگی خود را برای همکاری گسترده اعلام کرد. یکی از ویژگیهای مهم این بسته حمایتی، دامنه متنوع تسهیلات آن است.
به گفته خدادادی، تسهیلات بنیاد برکت از ۳۰۰ میلیون تومان آغاز میشود و در صورت وجود طرحهای توجیهی قوی و ظرفیت اشتغالزایی، میتواند تا پنج میلیارد تومان افزایش یابد. این تنوع، امکان بهرهمندی گروههای مختلف فعال در صنایعدستی را فراهم میکند؛ از هنرمندان خانگی گرفته تا کارگاههای تولیدی و واحدهای بزرگتر که به دنبال توسعه فعالیت خود هستند.
معاون صنایعدستی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان البرز با تأکید بر اینکه رویکرد اصلی این طرح، پرداخت صرف منابع مالی نیست، خاطرنشان میکند: هدف اصلی، حمایت هوشمندانه و هدفمند از هنرمندان واقعی حوزه صنایعدستی است تا این منابع در مسیر درست هزینه شده و منجر به ایجاد ارزشافزوده، افزایش تولید و تثبیت اشتغال شود.
از نگاه کارشناسان، این رویکرد میتواند صنایعدستی را از یک فعالیت کمبازده به بخشی پایدار و مولد در اقتصاد محلی تبدیل کند؛ بهویژه در استانهایی که نرخ بیکاری بالا و ظرفیتهای فرهنگی غنی دارند. یکی دیگر از نقاط کلیدی این برنامه، پیشبینی نظارت دوگانه بر پرداخت و هزینهکرد تسهیلات است که معاونت صنایعدستی ادارهکل میراث فرهنگی و بنیاد برکت بر اجرای طرحها نظارت خواهند داشت.
آزمونی جدی برای سیاستهای حمایتی صنایعدستی در سال جاری
به گفته خدادادی، این نظارتها از انحراف منابع جلوگیری میکند و موجب میشود تسهیلات دقیقاً در مسیری که برای آن تعریف شدهاند، هزینه شوند. اجرای موفق این تسهیلات میتواند صنایعدستی را از وضعیت بقا به مسیر توسعه هدایت کند. افزایش تولید، تثبیت اشتغال، تقویت صادرات و حفظ هویت فرهنگی، تنها بخشی از نتایج مورد انتظار این سیاستهاست.
معاون صنایعدستی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان البرز اذعان میکند: با اجرای این برنامهها، انتظار میرود شاهد تحولی جدی در حوزه صنایعدستی باشیم؛ تحولی که نهتنها به رشد اقتصادی این بخش کمک میکند، بلکه جایگاه صنایعدستی را بهعنوان یکی از محورهای اصلی توسعه پایدار و اقتصاد فرهنگی کشور تقویت خواهد کرد.
آنچه در این زمینه اهمیت دارد، نحوه اجرای این برنامههاست. صنایعدستی بعضاً شاهد طرحهایی بوده که به دلیل ضعف اجرا یا نبود نظارت، به نتیجه مطلوب نرسیدهاند. حال، تسهیلات جدید میتواند آزمونی جدی برای سیاستهای حمایتی در این حوزه باشد؛ آزمونی که موفقیت یا شکست آن، تأثیر مستقیمی بر معیشت هزاران هنرمند و آینده اقتصاد فرهنگی کشور خواهد داشت.
آنچه امروز در قالب تسهیلات جدید برای حوزه صنایعدستی مطرح شده، صرفاً یک بسته حمایتی مالی نیست، بلکه نشانهای از تغییر نگرش به جایگاه صنایعدستی در ساختار اقتصادی و فرهنگی کشور است. برای سالها، این حوزه علیرغم ظرفیتهای گسترده در اشتغالزایی، توسعه اقتصاد محلی و حفظ هویت فرهنگی، در حاشیه سیاستهای کلان اقتصادی قرار داشت.
از حمایت پراکنده تا برنامهریزی بلندمدت
در این سالها حمایتها بیشتر مقطعی، پراکنده و فاقد اثرگذاری پایدار بود، اما اکنون پیشبینی منابع مشخص در قانون بودجه و الزام نهادهای حمایتی به ورود جدی به این حوزه، میتواند آغاز مسیری تازه باشد؛ مسیری که در صورت تداوم و اجرای صحیح، امکان برنامهریزی بلندمدت را برای هنرمندان فراهم و چشمانداز روشنتری پیشروی تولید و اشتغال در صنایعدستی ترسیم میکند.
تخصیص مستقیم اعتبارات از سوی وزارت میراث فرهنگی و تعهد نهادهایی مانند بنیاد برکت برای اختصاص بخشی از منابع مالی خود به صنایعدستی، این پیام را به فعالان این حوزه منتقل میکند که صنایعدستی دیگر صرفاً یک فعالیت مکمل یا حاشیهای تلقی نمیشود، بلکه بهعنوان یکی از پایههای اقتصاد فرهنگی کشور موردتوجه قرار گرفته است.
چنین رویکردی، اگر با اجرای دقیق همراه شود، میتواند اعتماد ازدسترفته بسیاری از هنرمندان را بازسازی کند. با این حال، تجربههای گذشته نشان داده است که موفقیت اینگونه طرحها بیش از آنکه به حجم منابع مالی وابسته باشد، به کیفیت اجرا، شفافیت در تخصیص تسهیلات و استمرار نظارت بستگی دارد و رعایت این موضوع میتواند این حمایتها را از یک اقدام کوتاهمدت به سیاستی ماندگار تبدیل کند.
از سوی دیگر، این تسهیلات میتواند نقشی تعیینکننده در عبور صنایعدستی از سطح معیشتی به سطح تولید اقتصادی ایفا کند. حمایت از مشاغل خانگی، کارگاههای کوچک و واحدهای بزرگتر بهصورت همزمان، امکان شکلگیری زنجیرهای منسجم از تولید، اشتغال و عرضه را فراهم میکند؛ زنجیرهای که در صورت تکمیل، نهتنها بازار داخلی را تقویت میکند، بلکه زمینهساز حضور مؤثرتر صنایعدستی ایران در بازارهای صادراتی خواهد بود.
در نهایت، تسهیلات جدید را میتوان فرصتی دانست که اگر بهدرستی مدیریت شود، قادر است صنایعدستی را به یکی از محورهای توسعه پایدار، اقتصاد محلی و هویت فرهنگی کشور تبدیل کند. فرصتی که تحقق آن، نیازمند همکاری مستمر میان دولت، نهادهای حمایتی و هنرمندان است؛ همکاریای که میتواند آیندهای متفاوت و پایدارتر را برای صنایعدستی ایران رقم بزند.
گزارش: مینا صدیقیان
انتهای پیام/.
دیدگاهتان را بنویسید