به گزارش کمال مهر،اگر چه موضوع آب هیرمند و خشکسالی سیستان و بلوچستان در روزهای اخیر با جنجال تازه‌ای مواجه شده است؛ اما پیش از اینکه به بحث اخیر مطرح شده در این موضوع بپردازیم، بد نیست بدانید که رضا شاه و پسرش محمدرضا را باید از عاملان اصلی خشکسالی‌ها دانست؛ چراکه پدر، دشت ناامید را به انگلیسی‌ها و آلتای ترک بخشید و پسر هم حق‌آبه را با امضای هویدا، نخست‌وزیر وقتش عملا بر باد داد. در واقع اگر این بذل و بخشش‌ها در آن ایام صورت نگرفته بود، ایران اکنون با چنین مشکلی مواجه نشده و شاید این مسأله را به نحو دیگری حل می‌کرد.
از مردادماه دو سال پیش که طالبان کنترل افغانستان را در دست گرفت، احقاق حقوق ایران درباره حقابه رودخانه هیرمند یکی از موضوعات چالشی بود که در نوع ارتباط دولت ایران با طالبان مطرح بود. تأکید رئیس‌جمهور در موضوع آب سیستان و بلوچستان، حق آبه ایران و مسأله آب هیرمند در روزهای اخیر به تیتر یک رسانه‌ها تبدیل شده است.
پیش از این اگر چه دولت موقت طالبان پس از روی کار آمدن در افغانستان، در حرف بر پایبندی به معاهده هیرمند درخصوص حق‌آبه ایران تأکید کرده بود؛ اما در عمل حقابه ایران را با مشکلاتی ازجمله مسدودسازی مسیر رودخانه‌های مرزی مشترک اجرایی نکرد.
هشدار رئیسی نسبت به اجرایی نشدن حق‌آبه
این موضوعی بود که با واکنش رئیس جمهور مواجه شد و او در حاشیه افتتاح پروژه‌های صنعت آب و برق سیستان و بلوچستان با اشاره به وضعیت هیرمند اظهار داشت: «به حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم، حقابه مردم سیستان‌وبلوچستان را بدهند.» او با بیان اینکه اگر کارشناسان ما کمبود آب را تأیید کنند، حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود، افزود: «حرف من را جدی بگیرید تا بعدا گلایه نکنید.»
البته این تنها واکنش رئیس‌جمهور به اجرایی نشدن این مسأله نبود و او روز یک‌شنبه، ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ در حاشیه هیأت دولت با تأکید بر لزوم احقاق حق مردم به وزیر امور خارجه و وزیر نیرو دستور داد تا به سرعت مسأله حقابه ایران را تا تحویل کامل از سوی حاکمان افغانستان، پیگیری کنند.
در این شرایط، پس از تأکید رئیسی بر اجرایی شدن این مسأله، علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو به منظور تسریع در روند حل مسأله شرق کشور، از برگزاری جلسه‌ای با حضور همه دستگاه‌های ذی‌ربط با محوریت پیگیری حقابه قانونی هیرمند خبر داد و تأکید کرد که «مطابق گزارش‌های ارائه شده در این جلسه، دولت طالبان متعهد به عملیاتی کردن معاهده هیرمند و پرداخت حقابه ایران بر اساس این معاهده شده است. دولت برای تأمین منابع آب هیرمند، گام‌های جدی تعریف کرده و بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده، ما حقابه ایران از رود هیرمند را وصول خواهیم کرد.»
در این میان، وزیر امور خارجه کشورمان و سفیر ایران در افغانستان با سفر به منطقه به منظور رسیدن به بهترین راه‌حل گفت‌وگویی با مردم ترتیب دادند.این پیگیری‌ها ادامه داشت تا اینکه این موارد با سفر رئیسی به استان سیستان‌وبلوچستان همراه شد و او در این سفر به صراحت به حاکمان طالبان هشدار داد که نسبت به این مسأله دستورها را اجرایی کنند. با این وجود، هشدار رئیسی موجب شد که طالبان موضوع را جدی تلقی کند و سریع پاسخ دهد: «از اینکه در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است، به‌شمول دریای هلمند تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می‌برند و آب کافی وجود ندارد.»
در بخش دیگری از این جوابیه آمده بود: «اما به شرطی که ذخایر آبی ما به حدی برسد که اگر آن را به ایران رها کنیم، صدها کیلومتر را در رودخانه خشک هیرمند طی می‌کند و به ایران می‌رسد. در حال حاضر در سد کمال‌خان آبی وجود ندارد و اگر آب سد کجکی رها شود، به آن‌جا نخواهد رسید.» طالبان اگرچه درصدد این بود که اقدامات خرابکارانه‌اش را در این خصوص لاپوشانی کند؛ اما تناقض‌گویی‌هایش در این بیانیه بیشتر خود را آشکار کرد و آنان در آخر این بیانیه توجیهی به وضوح عنوان کردند که در سد کجکی آب وجود دارد و همین سند نشان می‌دهد که آن‌ها با وجود داشتن آب، اقدامی به رهاسازی آن انجام نمی‌دهند.
تأیید خرابکاری طالبان با انحراف مسیر رودخانه هیرمند
در همین راستا، اخیرا سازمان فضایی ایران اعلام کرده که با استفاده از ماهواره خیام و پایش تصاویر آن متوجه شده که حکومت افغانستان در برخی از مسیرهای این رود، بندهای متعددی ایجاد کرده است و از این طریق، مانع رسیدن آب به ایران می‌شود. سازمان فضایی ایران از آمادگی خود برای ارائه اطلاعات و داده‌های مربوط به این مسأله به وزارت خارجه خبر داد. موضوعی که در روزهای اخیر با واکنش دستگاه دیپلماسی هم روبه‌رو شد و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای عنوان کرد: «در روز گذشته شاهد صدور بیانیه‌ای از سوی هیأت حاکمه افغانستان بودیم.
اعلامیه مؤرخ ۲۸ اردیبهشت۱۴۰۲ طرف افغانستانی درباره حقابه هیرمند حاوی مطالب متناقض و نادرست بوده و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آن را قویا رد می‌کند. معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند مؤرخ ۲۲ اسفند۱۳۵۱ به طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است. این حقابه، حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حقابه مزبور را تأمین کند و بر اساس ماده پنج معاهده اقدامی نکند که ایران از حقابه خود بعضا یا کلا محروم شود.»
در پایان باید بر این مسأله تاکید کرد که حقابه در موضوعات مرز و میزان ورودی آب یکی از اساسی‌ترین مسائل بین دو کشور بوده است و تعاملات در این خصوص باید برای حل این مسأله مسالمت‌آمیز باشد؛ چراکه یکی از شروط دولت ایران برای به رسمیت شناختن طالبان، احقاق حقابه ایران از رودخانه هیرمند است و طبیعتا زیرسوال رفتن این موضوع از سوی دولت حاکم وقت افغانستان، تبعات خوبی را برای این کشور به همراه نخواهد داشت. موضوعی که خود طالبان نیز به آن واقف بوده و بهتر است در ادبیات و عملکرد خود نسبت به این مسأله توجه بیشتری داشته باشند.
منبع: روزنامه صبح نو