«کمال مهر»؛ تقریبا همه مردم به نوعی با وام و قسط سر و کار دارند. نه فقط برای اینکه دخل و خرج با هم نمی خواند -که البته غالبا چنین است!- بلکه زندگی ها با تجمل و زیاده خواهی همراه شده و هرکس به آنچه دارد و آن اندازه که توانش می رسد راضی نیست و مجبور می شود با وام و اقساط به خواسته های بیشتری از نفس پاسخ مثبت بدهد.
یک مساله مهم در این راستا این است که نکند این وام ها از نظر شرعی دارای اشکال باشند. البته اغلب وام ها هم چنین نیستند. یکی از موارد شبهه انگیز که خصوصا در برخی موسسات قرض الحسنه و بعضا بانک ها صورت می گیرد این است که دریافت وام را منوط به شرط سپرده گذاری می کنند. یعنی شما باید مبلغ معینی را در مدت مشخصی در بانک بگذارید تا وام تعلق بگیرد، در واقع می شود وام به شرط سپرده گذاری. از طرفی در قبال این سپرده هیچ امتیاز و سودی هم به وام گیرنده نمی دهند.
سوال:
اینجانب براى خرید خودرو از صندوق قرض‌الحسنه مبلغى را به عنوان وام درخواست نموده‌ام، صندوق پرداخت مبلغ مذکور را مشروط به باز نمودن حساب با موجودى مبلغ یک میلیون تومان اعلام داشته، ضمن اینکه این مبلغ تا پایان پرداخت اقساط وام (۴۸ ماه) قابل برداشت نبوده و هیچ سودى هم در قبال این مبلغ به دریافت کننده وام پرداخت نخواهد شد.
خواهشمند است بفرمایید وجه شرعى این امر چگونه است؟
پاسخ مقام معظم رهبری:
«اگر پرداخت وام در قرارداد وام مشروط به سپردن مبلغى به صندوق باشد، چنین قراردادى ربوى و حرام است، ولى اصل قرض صحیح و پول قرضى حلال است، و چنانچه از باب تخصیص اعطاى وام به کسانى باشد که در صندوق سپرده دارند، اشکال ندارد.»
                                                                        ***
سه نکته:
* در این صورت شرط بلا اشکال است
اگر پول براى مدتى نزد صندوق به صورت سپرده بلند مدت یا کوتاه مدت بماند، به ‌این شرط که صندوق هم بعد از آن مدت ، وام تسهیلات بانکی، یعنی بانک مبلغی به عنوان خرید ماشین یا مسکن یا مضاربه به دارنده حساب سپرده بدهد و در اختیار او قرار دهد، این شرط در حکم ربا نبوده و مطابق فتوای رهبر انقلاب اشکالی ندارد.
** شرط به نفع وام گیرنده است یا وام دهنده!؟
برخی فقها (از جمله آیت الله العظمی مکارم شیرازی) معتقدند در صورتى که این شرط به نفع سایر وام گیرندگان باشد، اشکالى ندارد ولى اگر براى استفاده وام دهندگان باشد، جایز نیست.
*** شرطی به نفع همه
اما چطور می شود این شرط به نفع سایر وام گیرندگان باشد؟ گاهی صندوق ها از این سپرده برای کار و کسب درآمد استفاده نمی کنند بلکه با این سپرده ها می توانند به افراد بیشتری وام بدهند. در واقع به این شکل همه وام گیرندگان را نیز در کمک به قرض الحسنه شریک نموده اند. در این صورت این شرط به نفع وام گیرندگان خواهد بود و اشکالی ندارد.