کمال مهر: – یارانه مقدار تفاوت قیمت تمام شده کالا یاخدمات با قیمت تعدیل شده آن است که دولت برای حمایت از گروه هدف، پرداختمی کند تا گروه هدف با توجه به دریافت های خود، قدرت خرید و زندگی مناسب را داشته باشد.

آنچه امروزه در جامعه ما تحت عنوان یارانه از آن نام برده می‌شود، در واقع عبارت است از پرداخت مستقیم یا غیر مستقیم نوعی کمک مالی، امتیاز اقتصادی یا اعطای برتری ویژه به موسسات خصوصی، خانوارها و یا واحدهای دولتی که جهت دستیابی به اهداف مورد نظر انجام می پذیرد.

در حقیقت واژه یارانه (Subsidy)، در لغتنامه بطور کلی کمک رایگان و اعانه (مالی) دولت به مردم در زمانهای معین معنا شده است و عبارتست از نوعی حمایت دولت از قشر خاصی (در برخی موارد کل جامعه)، در دوره های زمانی خاص یا اضطراری، به منظور تامین رفاه اجتماعی از طریق کاهش هزینه ها.

یارانه، کمک، کمک مالی، اعانه، امداد، کمک مالی یا معادل آن که به یک خدمت داده شود گرچه از نگاه سود این خدمت اقتصادی نباشد ولی از حیث رفاه عمومی لازم است. از بخششها و کمک های رایگان مالی که دولت به دستگاه تابعه خود به منظور کمک به یک خدمت عمومی می دهد نیز به همین نام یاد می شود.

سوبسید، کمک مالی، اعانه و یا کمک های بلاعوض به تولید کنندگان و مصرف کنندگان برخی از کالاها و خدمات نیز معنی شده است. همچنین عنوان شده است که پرداخت کمک مالی (یارانه) می تواند دلایل مختلفی داشته باشد مانند پایین نگه داشتن سطح قیمت (از طریق افزایش قدرت خرید واقعی خریداران) و یا حفظ روند تولید یک کالای معین.

به هرحال پرداخت یارانه می تواند از طریق تحریف قیمتهای بازار و هزینه تولید، منجر به تخصیص نامطلوب منابع گردد. هر چند که این امکان نیز وجود دارد که این اختلالات را (از طریق آثار خارجی) جبران کند.

از مهمترین اهدافی که دولت ها به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما با پرداخت یارانه دنبال می کنند، جلوگیری ازگسترش فقر و بحران های اجتماعی تلاش برای برقراری عدالت حتی به بهای از دست رفتن بخشی از کارایی اقتصادی است.

معمولاً مقدار یارانه مورد نیاز با فرمول زیر مشخص می شود:

یارانه = سطح توان خرید عمومی – قیمت تمام شده کالا یا خدمات

اما در نهایت هدف اصلی از توزیع یارانه دولتی، کمک به اقشار مستضعف جامعه است؛ به این امید که همه انسان های تحت حاکمیت دولت به حداقل نیازهای اولیه زندگی که در قانون اساسی، شرع و عرف، حقوق اساسی و قوانین بین المللی ذکر شده، دست یابند.

تاریخچه یارانه در جهان

تا قبل از جنگ‌ها ی جهانی به دلیل سیطره اندیشه اقتصادی کلاسیک‌ها که مخالف جدی دخالت دولت در فعالیت‌های اقتصادی بودندچیزی به نام یارانه در مفهوم کنونی ان وجود نداشت در واقع آدام اسمیت بنیان‌گذار مکتب کلاسیک‌ها که از مخالفان جدی دخالت دولت در فعالیت‌های اقتصادی بود.

در حقیقت سر اغاز یارانه به مفهوم کنونی آن شروع جنگ جهانی دوم است که در آن محدودیت شدید منابع با توجه دولت به بخش‌های خاص موجب شد تا دولت به صورت عملی وارد بازار شود، و کالاهایی را به قیمت بالاتر از قیمت بازار از تولید کننده خریداری کند.

در دوران پس از جنگ نیز کشورها به دنبال رشد و تئوسعهٔ اقتصادی بودند از این رو ناگزیر به حمایت گسترده از تولیدها و تجارت محصولات خود دست زدند. این مسئله تا به امروز گسترش چشمگیری داشته است. در اغلب کشورهای صنعتی در مورد محصولات کشاورزی، یارانه فقط به تولید کنندگان تخصیص می‌یابد و نحوه پرداخت سوبسید به این شکل است که دولت با اعلام نرخ تضمینی برای محصولات کشاورزی که غالبا بالاتر از قیمت بازار است این محصولات را خریداری می‌کند با به‌کارگیری این سیاست و بهبود در اقتصاد غرب، رفته‌رفته کنترل بخش سیاست‌گذاری مالی و پولی و ادارهٔ بخش عمومی اقتصاد به دولت واگذار شد و از همان دوران که همزمان با جنگ جهانی دوم بود، پرداخت یارانه به شکل امروزی شکل گرفت.

حتی در دوران پس از جنگ هم که کشورها به اقتصاد روی آورده بودند و جنگ در قالب جنگ سرد ادامه داشت، با رشد و توسعهٔ اقتصادی، ناچار به پشتیبانی گسترده از تولید و تجارت محصولاتشان بودند که تا امروز نیز ادامه داشته‌است.

میزان پرداخت یارانه، معیار توسعه

کشور توسعه یافته، کشوری است که منابع انسانی علمی و فنی قوی داشته باشد. تا بتواند از منابع مختلف کشور استفاده بهینه کند.

در کشور توسعه یافته به علت وجود رفاح عمومی و خصوصی در حد بالا، و اندک بودن تعداد کم درآمدان و بی درآمدان، کمترین یارانه پرداخت می شود.

تعداد یارانه بگیران هرچه به صفر نزدیک تر باشد، آن کشور مقتدرتر خواهد بود. اگر سال به سال تعداد یارانه بگیران بی درآمد و کم درآمد به سوی صفر میل نماید، آن کشور توسعه یافته تر خواهد بود. هر چه تعداد یارانه بگیران از صفر دور شود و به طرف صد میل نماید، کشور عقب مانده تر خواهد بود. به عبارت دیگر هر چه از تعداد افرادی که زیر خط فقر زندگی می کنند کاسته شود و به تعداد کسانی که بالای خط فقر زندگی می کنند افزوده شود، کشور توسعه یافته تر است.

یکی از شاخص مهم در تعیین جامعه پیشرفته و عقب مانده می تواند، میزان یارانه پرداختی نسبت به کل بودجه و تعداد یارانه بگیران زیر خط فقر نسبت به کل جمعیت باشد. این معیار بین دو یا چند کشور یا کل کشورها قابل مقایسه است.

انواع یارانه

یارانه ها را با توجه اهداف، به چندین روش می توان دسته بندی کرد. به چند دسته بندی مهم اشاره می شود:

۱- یارانه با توجه به گروه هدف:
یارانه حمایت از تولید کننده: دولت به تولید کننده یارانه نقدی یا غیر نقدی می دهد تا تولید کننده توان تولید کالا را داشته باشد.

یارانه حمایت از مصرف کننده: دولت به مصرف کننده یارانه نقدی یا غیر نقدی می دهد تا مصرف کننده توان خریدکالا یا خدمات با قیمت تمام شده که به بازار عرضه می شود را داشته باشد.

یارانه حمایت از توزیع کننده: دولت به توزیع کننده یارانه نقدی یا غیر نقدی می دهد تا مصرف کننده و تولید کننده توان خریدکالای عرضه شده به بازار را داشته باشد.

۲-یارانه با توجه به نوع پرداخت:
یارانه نقدی: یارانه یی است که به صورت ریالی به گروه هدف به عنوان حمایت پرداخت می شود.

یارانه غیر نقدی: یارانه یی است که به صورت غیر ریالی به صورت های گوناگون در اختیار گروه هدف قرار داده می شود. مثل: امتیاز بخشودگی مالیاتی به تولید کننده گان. در اختیار گذاشتن کالای اولیه مثل کالای خام یا فراوری شده.

۳- یارانه با توجه به چگونگی پرداخت:یارانه مستقیم: پرداخت کننده یارانه، کمک نقدی یا غیر نقدی خود را طور مستقیم در اختیار تولید کننده یا مصرف کننده قرار می دهد.

یارانه مستقیم مقدار هزینه هایی است که دولت برای حفظ منافع اقشار جامعه بدون واسته برای خرید کالا یا خدمات  می پردازد. یارانه های مستقیم هم به یارانه های تولیدی، توزیعی و مصرفی طبقه بندی می شوند.

پرداخت یارانه مستقیم به یارانه بگیران اصلی بسیار کم هزینه تر از زمانی است که پرداخت یارانه غیر مستقیم به دست یارانه بگیران اصلی می رسد.

یارانه غیر مستقیم: پرداخت کننده یارانه، کمک نقدی یا غیر نقدی خود را طور غیر مستقیم در اختیار تولید کننده یا مصرف کننده قرار می دهد. در پرداخت یارانه بطور غیر مستقیم، پرداخت کننده یارانه، کمک می کند تا موسسات و شرکت ها، کالا و خدمات عمومی خود را با قیمتی کمتر از هزینه تمام شده به مصرف کنندگان عرضه می کنند.

۴- با توجه به سطح عملگرد:
یارانه باز: یارنه ای  است که به عموم ملت تعلق می گیرد. مثل یارانه نان.

یارانه بسته: پرداختی است که به افراد یا گروه و بخش های خاص تعلق می گیرد. مثل یارانه کاغد که فقط به صاحبان روزنامه ها تعلق می گیرد.

۵- براساس اهداف:
یارانه ها به صورت اقتصادی، توسعه یی، اجتماعی، سیاسی، نظامی، دینی یا فرهنگی تقسیم می شود.

۶-براساس بخش اقتصادی:

براین اساس یارانه ها به صورت مصرفی، تولیدی، توزیعی، صادراتی، وارداتی و… دسته بندی می شود.

معایب پرداخت یارانه به بخش تولید

یارانه تولیدی به هر نوع مداخله دولت در اقتصاد که منجر به کاهش هزینه های تولید برای تولید کننده و یا افزایش قیمت دریافتی توسط تولید کننده گردد اطلاق می شود. کمک های دولت به صنایع و کشاورزان از این دسته است.

پرداخت یارانه به تولید کننده ها جهت ارایه کالای ارزان به بازار، باعث غیر واقعی شدن قیمت اجناس می شود. در بیشتر مواقع باعث دو نرخی شدن قیمت یک کالا می شود. به همین جهت پرداخت یارانه به بخشی از صنعت تولید، منجر به  اختلال در سرمایه گذاری ها در بخش تولید می شود.

روش پرداخت یارانه اصولی

دولت برای حمایت از قشر کم درآمد ملت خود مجبور به پرداخت یارانه است. این حمایت می تواند نقدی یا غیر نقدی، مستقیم یا غیر مستقیم به گروه هدف باشد.

دو دیدگاه عمده در بین جامعه در مورد پرداخت یارانه وجود دارد. یارانه به مصرف کننده، یارانه به تولید کننده.

دیدگاهی که حامیان زیاد پیدا کرده پرداخت یارانه مستقیم  و نقدی به گروه هدف است. بهترین راه حل در پرداخت یارانه، این است که یارانه هر گروه هدف را مستقیما به خود آن گروه هدف پرداخت نمود، یارانه بخش تولید را به بخش تولید، یارانه بخش توزیع را به بخش توزیع، یارانه بخش مصرف به بخش مصرف.

نتیجه مستقیم این روش توانمند شدن گروه هدف در جامعه است. تنظیم بازار به صورت اصولی زمانی است که قیمت تمام شده کالا یا خدمات به جامعه ارائه گردد و ملت هم توان تهیه را داشته باشد.

محاسن پرداخت یارانه نقدی به بخش مصرف

حمایت مستقیم دولت از مصرف کننده باعث می شود تا مصرف کننده از هر کالایی فقط به مقدار نیاز تهیه کند.

یارانه به گروه هدف «بی درآمدان و کم درآمدان»، باعث کم شدن بعضی از جرایم مثل دزدی هایی که مربوط به هزینه امرار معاش افراد می شود. همچنین بیماری هایی که مربوط به سوء تغذیه است، کاهش می یابد.

– استفاده بخش تولید از یارانه ها به عنوان مصرف کننده.
– بالا رفتن قدرت خرید مصرف کننده گان برای خرید از بخش تولید
– معلوم شدن قیمت های واقعی کالا و خدمات
– از بین رفتن  زمینه فسادهای اقتصادی بویژه قاچاق کالاهای یارانه ای.
– رقابتی شدن محصولات تولیدی در بازارهای داخلی و جهانی.
یارانه نقدی رفاح عمومی گروه هی هدف را افزایش می‌دهد، زیرا حق انتخاب کالا یا خدماتی که مطلوبیت بیشتر را ایجاد می کند، به فرد می‌دهد.