۱) شایستگی خانواده
محیط رشد و نمو در فکر و روح و اخلاق و اعمال انسان تأثیر به سزا دارد. وقتی برای گیاه فرق می کند در چه خاک و آب و هوایی رشد کند، چطور برای انسان فرقی نکند؟ پس این مهم است که همسر آینده ی یک جوان در چه خانواده ای و با چه دیدگاه ها و گرایش هایی بزرگ شده است.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: « از خاندان صالح و شایسته همسر انتخاب کنید که نطفه و وراثت اثر (پنهانی و ناخواسته در فرزند و نسل شما) دارد.»
۲) اخلاق
بعد از باورهای دینی شاید هیچ عاملی در خوشبختی انسان و شیرینی زندگی به اندازه ی اخلاق تأثیر نداشته باشد. اخلاق خوب، کمبودهای جسمی و جمال و زیبایی را جبران می کند. بارها مشاهده شده همسرانی که از جهت مالی و جمال در حد متوسط بلکه پایین تر بوده اند، به سبب اخلاق نیکویی که داشته اند از زندگی گرم و صمیمی برخوردار بوده اند؛ تا آنجا که زبان زد دیگران واقع شده اند. در نقطه ی مقابل، چه بسیارند همسرانی که با داشتن رفاه مادی فراوان در بهترین اتومبیل ها سوار و به سوی زیباترین ویلاها در حرکت بوده اند، اما از دست اخلاق بد یکدیگر و نیش و کنایه ها و زخم زبان ها آرزوی مرگ کرده اند….
برای تأکید بر اهمیت اخلاق توجه به این سخن پیامبر اکرم(صلی الله و علیه) لازم است که فرمودند: « کامل ترین فرد از جهت ایمان آن کسی است که اخلاقش از دیگران بهتر است و نسبت به خانواده خود بیشتر مهر و مدارا می کند. »
۳) عقل و درایت
نقش عقل در زندگی بر کسی پوشیده نیست و نادانی و نفهمیِ شریک زندگی، زندگی را بر انسان سخت می کند تا آنجا که قدیمی ها می گفتند: « صد سال گوشه ی زندون، یک ساعت با آدم نادون »!! و در روایت هم می خوانیم: « بپرهیز از ازدواج با احمق و کم عقل، چرا که همنشینی با او تباه کردن عمر است.»
اما چگونه می توان عقل و درایت را در کسی تشخیص داد؟ اول از روش و منش خانواده و بستگان نزدیک، چون درصد قابل توجهی از عقل و درایت تحت تأثیر وراثت و محیط است. و بعد از آن، با دقت در رفتار، گرایش ها و سخنان شخص می توان به میزان عقل او پی برد.
برای تأکید بر اهمیت اخلاق توجه به این سخن پیامبر اکرم(صلی الله و علیه) لازم است که فرمودند: « کامل ترین فرد از جهت ایمان آن کسی است که اخلاقش از دیگران بهتر است و نسبت به خانواده خود بیشتر مهر و مدارا می کند.»
۴) روحیه ی حق پذیری
گاهی کسی حقیقتی را نمی داند و به همین جهت به آن عمل و از آن پیروی نمی کند. اما همین که متوجه گمراهی و ناآگاهی خود شد، دیگر از آن دست بردار نیست و به راحتی طریق نادرست گذشته را کنار می گذارد. با این روحیه ارزشمند همه ی کاستی ها قابل جبران است. اما اگر انسان بر اثر جهل یا تعصب بیجا بر سخن یا عمل خود پافشاری کند و حتی بعد از روشن شدن نادرستی خط مشی خود هم از آن دست برندارد، با چنین روحیه ای نمی توان زندگی کرد. لذا با دقت در رفتار خانواده و شخص مورد نظر و با پرسیدن برخی مسائل از او و نیز تحقیق از اطرافیان، تا جایی که ممکن است از حق پذیر بودن همسر آینده اطمینان پیدا کنیم.
۵) هماهنگی و تناسب ( کُفویت )
ضرورت این ویژگی نا گفته پیداست، که هرچه دو همسر با هم هماهنگ تر و متناسب تر باشند زندگی شیرین تر خواهد بود. البته تناسب و هماهنگی هم دو بخش می شود: ۱) ضروری و واجب ۲) بهتر و مستحب
بخش اول همان هماهنگی در باورهای دینی و اعتقادات، تعهدات دینی و اخلاق است و بخش دوم مواردی مثل تناسب در وضع مالی، تحصیلات و میزان تفاوت سنی را در بر می گیرد.اگر شخص مقابل از جهت ایمان و اخلاق فوق العاده باشد و از فخرفروشی و غرور به دور باشد، باید در موارد دسته ی دوم کوتاه آمد و از آنها صرف نظر نمود.
۶) زیبایی نسبی و دل نشین بودن
گرچه زیبایی نمی تواند انگیزه ی اصلی انسان برای ازدواج باشد و شرایط دیگر در اولویت است،طبیعی است که زیبایی نسبی و از آن مهم تر دلنشین بودن لازم است.اگر ملاقات و گفتگو با فرد مورد نظر برای انسان دلنشین نباشد، می توان دیدار و گفتگو را تکرار کرد و اگر باز هم نتیجه ی مطلوب حاصل نشد ازدواج توصیه نمی شود، حتی اگر اطرافیان اصرار کنند.
شخصی به امام صادق(علیه السلام) عرض کرد: « من می خواهم با زنی ازدواج کنم ولی پدر و مادرم علاقه دارند زن دیگری را به همسری خود در آورم.» حضرت فرمودند: « زن دلخواه خودت را بگیر و آن را که پدر و مادرت می خواهند( و به او علاقه نداری) ترک گو.» ( البته روشن است که حضرت در موقعیتی این توصیه را فرموده اند که همسر دارای شرایط مناسب بوده است، ولی پدر و مادر مخالفت می کرده اند.