نظراباد “سرزمین خشت کهن”در جهان!/ نمونه خشت ۹ هزار ساله نظرآباد در مقر سازمان ملل

گروه استانی «کمال مهر» ؛ منطقه ساوجبلاغ در جنوب کوه‏های طالقان قرار دارد که طالقان خود یک منطقه کوهستانی‏ و در جنوب کوه‏های البرز واقع شده است.

ساوجبلاغ از چندین ده بزرگ و کوچک تشکیل‏ می‏شود که از نظر جغرافیایی: از شمال به شرح بالا به کوه‏های طالقان و از جنوب به منطقه اشتهارد و نجم‏آباد و از شرق به کرج و از غرب به قزوین منتهی می‏گردد. منطقه ساوجبلاغ یک‏ دشت وسیع و بدون پستی و بلندی است.

جاده قدیم و اتوبان تهران، قزوین، ساوجبلاغ را به دو منطقه شمالی و جنوبی تقسیم می‏کند:

منطقه شمالی که در دامنه کوه‏های طالقان واقع شده، دارای آب و هوای خشک و معتدل‏ است و منطقه جنوبی جاده هوایش گرم و به خصوص در تابستان گرمای آن زیاد و زندگی اهالی‏ بدون استفاده از وسایل سرد کننده فنی دشوار است.

همان‏طور که در بالا گفته شد، نظرآباد جزء مجموعه دهات ساوجبلاغ بوده و می‏باشد.

مشخصات جغرافیایی نظرآباد دارای مشخصهء زیر است: از شمال به «جاده تهران – قزوین» و از جنوب به قرأ «وایه بیک و قبچاق و شیخ حسن» و از نظر شرق به قرأ «ابراهیم جیل و علی‏آباد و هشتگرد» و از غرب به قرأ «قوچ حصار و علی‏آباد».

نظرآباد از قدیم الایام بین دهات ساوجبلاغ، دهکده‏ای ‏آباد و دارای مردمی به نسبت نزدیک به تمدن‏ شهری بوده است. منطقه ساوجبلاغ، منطقه کشاورزی بوده و زندگی اهالی از طریق کشاورزی و دامداری تأمین می‏شده است.

عمده محصول کشاورزی اهالی ساوجبلاغ، گندم و جو و چغندرقند بوده ولی کشت چغندر قند قدمت تاریخی نداشته بلکه مربوط به حدود یکصد سال اخیر می‏باشد. دامداری دامداران در منطقه ساوجبلاغ به خصوص نظرآباد و دهات نزدیک به آن دام‏های خود را به‏ صورت ییلاق و قشلاق اداره می‏نموده‏اند یعنی تابستان‏ها را در منطقه کوه‏های بین جاده چالوس‏ و طالقان در منطقه‏ای به نام:«عسلک» می‏گذراندند و وقتی هوا به طرف سردی می‏رفت دامداران‏ به صورت کوچ جمعی به ساوجبلاغ (نظرآباد) مراجعت می‏کردند.

تپه ‏های تاریخی:

 در ساوجبلاغ چندین تپه وسیع وجود داشته و دارد و آن‏طور که پیرمردان می‏گفتند و از زبان‏ پیرمردان گذشته شنیده بودند این تپه‏ ها جنبه نظامی داشته یعنی اگر جنگی یا حمله‏ای انجام‏ می‏شد، نظامیان و سربازان آن روز، در بالای تپه قرار می‏گرفتند و شب‏ها وسیله شعله‏های آتش‏ که دارای قرارداد و رمز مخصوص نظامی بوده، سربازان خودی را از وجود یا حرکات و یا حمله دشمن باخبر می‏کردند و نگهبانان موضوع را به فرمانده خود اطلاع می‏دادند و فرمانده درصدد تدارک نیرو و چاره‏جویی برای دفع دشمن و سرکوب حمله‏کننده برمی‏آمد. دو تپه خیلی معروف در منطقه ساوجبلاغ: تپه‏های «اوزبیگی» و «هشتگرد» قرار دارند. در تپه‏ اوزبیگی اهالی به تناوب قطعاتی از وسایل خانگی و یا کشاورزی و یا ابزار جنگ یوگاهی‏ زینت‏آلات زنانه مانند دستبند و گردنبند پیدا کرده بودند که مربوط به چندین قرن پیش بوده‏ است.

این اخبار به گوش مقامات قانونی و متصدیان امر می‏رسد و چند سالی است که تپه‏ اوزبیگی در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته و از حفاری و کندوکاو غیرمجاز در آن‏ جلوگیری شده است.

نظرآباد از دهات ‏آباد و حاصلخیز ساوجبلاغ بوده و کشاورزی‏ آن و محصول زیادی که برداشت می‏شد در بین اهالی معروف بوده است. خالصجات از حدود یکصد سال قبل یا بیشتر تمام دهات ساوجبلاغ در اختیار دولت‏های وقت قرار داشته و دولت‏ها آن‏ها را تحت عنوان: «خالصجات» اداره می‏کردند تا این‏که حدود هشتاد سال پیش‏ دولت تصمیم به فروش خالصجات گرفت. شاید فلسفه این تصمیم آن بود که دولت قادر به اداره آن نبود و یا چون دهات ساوجبلاغ به صورت «دولتی» اداره می‏شد هزینه آن بیش از درآمد بود. دولت وقت اعلام کرد دهات تابع خالصجات را به اشخاص می‏فروشد حتی به صورت‏ اقساطی.

نظرآباد از جمله این دهات بود اولین خریدار نظرآباد دو نفر بودند به نام‏های آقایان‏ سید مصطفی کاظمی و توانا. آن‏طور که می‏گفتند آقای کاظمی جزء ارکان دولت، و توانا از بازاریان آن روز تهران بودند. نظرآباد از جمله دهات حاصلخیز و آباد است زیرا نه مانند دهات جنوب آن (از جمله قبچاق‏ و وایه‏بیک) شوره‏ زار بود و نه مانند دهات شرق و غرب آن (ابراهیم جیل و علی‏ آباد) کم آب.

قنات ها:

بلکه دارای چند حلقه قنات قدیمی بود که آب فراوان داشت و از دامنه کوه‏های طالقان شروع‏ می‏شد و به اصطلاح محلی «مادر چاه» نام داشت. قنات‏های نظرآباد که پرآب بود و معروفیت داشت عبارت بودند از: قنات «بادامک» واقع در شمال شرقی نظرآباد و دیگری «کاریز یا کهریز» نامیده می‏شدند پس از آن‏که آقایان کاظمی و توانا نظرآباد را از خالصه خریدند تصمیم گرفتند نظرآباد را به صورت یک ده نمونه درآورند و به‏ همین جهت با استخدام مهندسین و معماران و نقشه برداران ساختمان‏های ویلایی به نام «باغ‏ اربابی» و خیابان‏های متعدد با نقشه بسیار جدید احداث کردند. کارخانجات پارچه ‏بافی مقدم پس از پیاده ‏شدن نقشه ‏های مدرن خیابانی و ساختمان‏های اربابی،نظرآباد به صورت یک‏ قریه آباد، اتومبیل‏رو امروزه درآمد. پس از چند سالی که نظرآباد در مالکیت آقایان کاظمی و توانا بود،آقای حاج میرزا عبد الله مقدم و شرکا که از صاحبان کارخانه ‏های پارچه ‏بافی در تهران‏ بودند، نظرآباد را از آقایان کاظمی و توانا خریدند و شروع به ساختمان کارخانه پارچه‏ بافی‏ نمودند.

پس از زمانی که کارخانه شروع به کار کرد احتیاج به کارگران محلی داشت به همین جهت نه تنها اهالی نظرآباد (اعم‏ از پیر و جوان و برای اولین بار زن‏ها) در کارخانه استخدام شدند و هر خانواده‏ دارای درآمد و نقدینگی چشمگیر گردید، بلکه کشاورزان دهات اطراف نیز جذب کارخانه‏ پارچه ‏بافی مقدم شدند و در نتیجه پس از مدتی در نظرآباد ساکن شدند. باتوجه به رونق اقتصادی در نظرآباد و گردآمدن جمعیت بیشتر، زمین‏ها و خانه ‏های نظرآباد به علت کثرت تقاضا،قیمت زیادی پیدا کرد. جمعیت و مؤسسات دولتی و اجتماعی نظرآباد نظرآباد فعلی حدود ۲۵۰ هزارنفر جمعیت دارد.

مرکز فرمانداری ساوجبلاغ بوده و شهرداری، دادگستری و بانک‏های متعدد نیز در نظرآباد فعالیت دارند. فضای سبز نظرآباد از قدیم الایام دارای باغات میوه، درخت‏های تبریزی، و فضای سبز بوده است و پس‏ از حضور کارخانجات پارچه ‏بافی مقدم در نظرآباد چند متخصص برای خیابان‏بندی، درخت‏کاری (به خصوص درخت‏های میوه مانند هلو و سیب) به نظرآباد آمده و هریک در کار خود متخصص بودند و خدمات قابل توجهی هم انجام دادند.

 هم ‏اکنون وقتی بازدیدکنندگان از نظرآباد از اتوبان‏ تهران – قزوین پس از خروج از اتوبان و حرکت به طرف جنوب  وارد جاده نظرآباد می‏شوند اولین چیزی ‏که توجه را جلب می‏کند باغات هلوی بسیار وسیعی است که چشم و دل‏ بیننده را خیره و روشن می‏کند و به خصوص در روزهای آغازین سال و بهار، طبیعت زیبای آن‏ صد چندان می‏شود.

باغ‏های انگوری نظرآباد :

در شمال دهکده نظرآباد باغات انگوری بسیار وسیعی وجود داشت که در هر سال و در فصل‏ بهار چند نفر از اهالی با مشورت بزرگان ده برای حفظ و حراست باغات انتخاب می‏شدند ولی‏ در چندسال اخیر باغات انگوری را از بین برده و آن را به صورت زمین و به قطعات مختلف‏ تقسیم نموده و به اشخاص فروخته‏ اند یعنی باغات انگوری تبدیل به خانه ‏های مسکونی شده‏ است و از آن همه موستان زیبا هیچ آثاری باقی نمانده است.

نظرآباد فعلی  دیگر ده یا دهکده نیست بلکه نام فعلی آن «شهرستان نظرآباد» است و از مزایای تمدن شهری برخوردار گردیده است، در آن علاوه بر سازمان‏های دولتی که در بالا اشاره‏ شد می‏توان به: بیمارستان، دبیرستان، دانشکده، دفاتر وکالت، مطب پزشکان و مخابرات، گاز، و وسایل گازسوز نام برد. شاید چند سال کوتاهی بیشتر طول نکشد که دهات کوچک اطراف جزو شهر نظرآباد بشود، و مثلا” بگویند: محله علی آباد، یا محله ابراهیم جیل یا محله سیدجمال الدین (دهکده خواجه جمال الدین سابق) و غیره.

بی شک مجموعه به هم پیوسته آثار تاریخی در نقطه نقطه خاک پرگهر ایران که از ادوار مختلف برجای مانده است،بیانگر غنای فرهنگی و معرفی تمدن های بزرگ این سرزمین می باشد.

کاووش های باستانی نشان می دهد ایران درردیف نخستین سرزمین های تمدن ساز بشری قرار دارد و هر نقطه از این سرزمین آثاری منحصر به فرد از تاریخ در خود جای داده است.

شهرستان نظرآباد استان البرز از مناطقی است که امروزه در جهان آن را با نام “سرزمین خشت کهن “می شناسند و نمونه خشت ۹ هزار ساله این منطقه در مقر سازمان ملل متحد در دید جهانیان قرار دارد.

وجود محوطه باستانی ازبکی با تپه های ازبکی،جیران تپه، مارال تپه، دوشان تپه،گوموش تپه و یان تپه مربوط به هزاره ششم و هفتم قبل از میلاد از آثاری است که همه ساله توجه هزاران گردشگر و شمار زیادی کاووشگر باستانی از داخل و خارج از کشور به این منطقه جلب می کند.

این آثار ارزشمند تاریخی که تاکنون چند فصل کاووش توسط کارشناسان ایرانی و خارجی روی آنها انجام شده،در ایام نوروز امسال پذیرای گردشگران نقاط مختلف ایران هستند.

تاکنون ۵۲ اثر تاریخی و باستانی شهرستان نظرآباد در فهرست آثار ملی و تاریخی کشور به ثبت رسیده است.

قرار گرفتن نظرآباد در کنار بزرگراه کرج قزوین و ۱۳ استان شمالی و غربی کشور و نزدیکی

به پایتخت موجب شده تا همه ساله درایام نوروز،بهار و تابستان این منطقه پذیرای گردشگران باشد.

برخورداری از مناظر و چشم اندازهای زیبای طبیعی در کنار آثار باستانی فضای مناسب را برای گردشگری در نظرآباد فراهم کرده است.

بقعه های متبرکه در نظرآباد از جمله امامزاده ابراهیم (ع) روستای تنکمان، امامزاده ابوالحسن (ع) در روستای مسکین آباد و امامزاده چهل دختر(ع) از جاذبه های معنوی ، فرهنگی و تاریخی این شهرستان هستند.

روستای عشایری گلدره در بخش مرکزی نظرآباد که مرحله نخست مردم نگاری آن انجام شده از دیگر جاذبه های این منطقه به شمار می رود.

در این روستا درآمد مردم از پرورش شتر ، دام و تولید صنایع دستی است.

درختان کهنسال درکنار بناهای خشتی و کاهگلی دوره صفویه زیبایی خاصی به شهرستان نظرآباد بخشیده است.

تینال تپه با سفالهای دوران تاریخی و اسلامی واقع در روستای خرم آباد نظر آباد جلوه دیگری از تاریخ در این منطقه باستانی است.

فعالیت مجموعه تفریحی آموزشی فرودگاه آزادی در نظرآباد نیز صنعت گردشگری را در این منطقه رونق بخشیده است.

اکنون تعداد زیادی هواپیمای سبک و فوق سبک و چرخبال هر روزه پروازهای آموزشی و تفریحی در این فرودگاه انجام می دهند.

بسیاری از گردشگران و علاقه مندان به پرواز از مناطق مختلف کشور به ویژه استان تهران

همه روزه از این مجموعه تفریحی آموزشی دیدن می کنند و از امکانات آنها بهره می برند.

نظرآباد با ۱۳۰ هزار نفر جمعیت در ۴۵ کیلومتری غرب کرج مرکز استان البرز قرار دارد.

– جهت مطالعه و بررسی سندی از زارعان قریه نظرآباد که به وسیله دکتر جواد صفی‏نژاد (استادیار دانشگاه تهران) بررسی شده است رجوع کنید به: مجله «نامه انسان شناسی» شماره ۹، ص۲۰۷٫سیدجمال الدین میرسلیمی