به گزارش«کمال مهر» در تابستان سال ۲۰۱۱ اخبار خوبی به تهران نمی‌رسید. صدور قطعنامه‌های پیاپی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل و جدی‌تر شدن فشار‌ها علیه هر روز خبر جدیدی از ایجاد تحریم‌های اقتصادی در پایتخت کشور‌های مختلف به گوش می‌رسید.
علاوه بر تحریم‌های یکجانبه و چند جانبه از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد، آمریکا و اروپا برخی از کشور‌ها همچون کره جنوبی و ژاپن در حال تصویب قوانینی برای محدودیت تجارت با ایران بودند. از سوی دیگر شرکت‌های نفتی بزرگ دنیا آماده کاهش خرید نفت و گاز ایران بودند و کنگره آمریکا پس از تصویب ممنوعیت صادرات بنزین به ایران آماده بود تا در قالب بودجه دفاعی این کشور صادارت نفت ایران را به صورت کامل کاهش دهد.
در این میان نگاه نهاد‌های اقتصادی ایرانی به صورت جدی به همسایگان این کشور دوخته شده بود و ترکیه مهم‌ترین سرپلی بود که می‌توانست فشار‌های نفتی و پولی را به ایران کاهش دهد. در کنار این ترکیه یکی از وارد کنندگان مهم نفت و گاز ایران بود.
تمام این شرایط به ایجاد یک راه مخفی برای پرداخت مبالغ مالی انجامید، که تا سال ۲۰۱۳ در تخفیف مشکلات مالی ایران موثر بود.
حالا با گذشت چندین سال ترکیه دچار بحرانی در حوزه پولی شده که لیر ترکیه نزدیک به ۴۰ درصد از ارزش خود را از دست داده است. شاید در وهله اول این دو ماجرا یعنی یک معامله ارزی که حالا در ترکیه در حال محاکمه است و سقوط پول ملی ترکیه ارتباط چندانی دیده نشود، اما واقعیت این است که ماجرای این معامله و ایفا کننده نقش اصلی آن رضا ضراب و سقوط لیر با داستان‌های دیگری همچون چرخه تبادل گاز و طلا بین ایران و ترکیه، کودتای سال ۲۰۱۶، امارات متحده عربی و چندین داستان حاشیه‌ای دیگر به نحو اسرار آمیزی به هم آمیخته است. جدا کردن اجزای درهم تنیده این داستان می‌تواند کمک مناسبی به درک آن چیزی باشد که در ترکیه می‌گذرد.
*دیدار با شیطان
در سال ۲۰۱۱ زمانی که اولین شعله‌های بیداری اسلامی در تونس و پس از آن مصر و لیبی سرکشید، بیش از همه ابوظبی و ریاض به عنوان پایتخت‌های دو کشور پادشاهی عربی بودند که نگران صعود اخوان المسلمین به قله فرماندهی جهان عرب بودند. حالا علاوه بر گسترده شدن نفوذ ایران و نگرانی از تشکیل هلال شیعی، آشوب قلب جهان سنی را نیز در برگرفته بود.
در این میان شادمان‌تر از همه رجب طیب اردوغان بود که شاهد قدرت گرفتن همفکران خود بود، کما اینکه برای حمایت از اخوان المسلمین در کشور سوریه و سرنگونی بشار اسد تمام ظرفیت اطلاعاتی و نظامی ترکیه را با همکاری پنهان آمریکا پای کار آورد. عربستان هم با تمام قدرت حمایت از معارضان سوری را سرعت بخشید تا حداقل میدان را برای ایران تنگ‌تر کند، اما امارات مسیر پیچیده‌تری را انتخاب کرد.
در سال ۲۰۱۲ میلای عبدالله بن زاید آل نهیان نشستی محرمانه با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی در نیویورک برگزار کرد. تا عیان شدن ارتباط مخفیانه عربستان و امارات با رژیم صهیونیستی چندین سال زمان لازم بود، اما یکی از ثمرات مهم ارتباط ویژه بنیاد دفاع از دموکراسی یا اف. دی. دی با امارات متحده عربی بود.
واقعه هک ایمیل‌های سفیر امارات متحده عربی و انتشار ایمیل‌های مارک دوبوویتز نشان داد که همکاری‌های این دو تا چه اندازه گسترده است. هم پوشانی منافع امارات متحده عربی با رژیم صهیونیستی در خصوص مقابله با ایران، گسترش همکاری علیه اخوان المسلمین، محاصره قطر و مقابله با حماس سبب شده تا کار ویژه‌های مشترکی بین این دو شکل بگیرد.
*اف. دی. دی و گولنیست‌ها چگونه هالک بانک را نابود کردند
در معرفی بنیاد دفاع از دموکرارسی همین بس که بزرگترین تامین کننده مالی آن شلدون آدلسون کازینودار معروف و حامی دونالد ترامپ رییس جمهور فعلی آمریکاست. با این حال بر اساس گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی به خزانه داری آمریکا امارات متحده عربی نیز در لیست حامیان مالی بزرگ این بنیاد قرار دارد.
زمانی که امارات به واسطه نتانیاهو به سراغ بنیاد دفاع از دموکراسی رفت، بنیاد فوق به رهبری دوبوویتز مدیر اجرایی آن مقابله با فرآیند توسعه برنامه هسته‌ای ایران از طریق تحریم‌های یکجانبه پیگیری می‌کرد و جالب اینجاست که درهمان زمان ضراب از طریق واردات طلا از طریق گینه نو و تبدیل آن به درهم مشغول تصفیه بدهی‌های ارزی ایران به مشتریان خود بود.
این موضوع هیچ گاه در دادگاه رضا ضراب به قضاوت قاضی ریچارد برمن مطرح نشد و تنها هالک بانک ترکیه و معاون آن بین الملل هاکان آتیلا بود که با درخواست دادستان‌های آمریکایی برای زندان ۲۵ ساله روبه رو شد. داستان بنیاد دفاع از دموکراسی و ترکیه زمانی به بخش مالی ترکیه پیوند خود که جاناتان اسکانزر و مارک دوبوویتیز طی یادداشتی در ۲۵ دسامبر سال ۲۰۱۳ به افشای برنامه انتقال مبالغ ناشی از صادارت نفت و گاز ایران از طریق طلا به حساب مرتبط با ایران در نشریه فارین پالیسی پرداختند.
در این مقاله این ادعا مطرح شد که هالک بانک ترکیه در انتقال نزدیک به ۱۱۹ میلیارد دلار از پول ناشی از صادرات نفت و گاز ایران پرداخته است. این گزارش بخشی از طوفان گزارش‌هایی بود که در خصوص این ماجرا منتشر می‌شد. طوفانی که مقامات ترکیه شبکه موسوم به فتح الله گولن ناراضی ترکیه‌ای مسئول آن می‌دانستند. با این حال ضربه اساسی‌تر به نظام بانکی ترکیه زمانی وارد آمد که آتیلا هاکان در آمریکا دستگیر شد و رضا ضراب نیز خود را تسلیم مقامات آمریکایی کرد.
رسیدگی قضایی به این پرونده در آمریکا همچنان ادامه دارد و برخی از اخبار حاکی از جریمه ۲۷ میلیارد دلاری هالک بانک ترکیه است که می‌تواند ضربه سختی به نظام بانکداری ترکیه باشد. جالب اینجاست که در دادگاه رضا ضراب، دوبوویتز یکی از کسانی بود که به نیابت از دولت آمریکا به شهادت علیه ضراب پرداخت.
با این حال نخ خراب کاری‌های این بنیاد همچنان ادامه پیدا می‌کند و به خصوص در کودتای سال ۲۰۱۶ برجسته می‌شود. نکته‌ای که در ایمیل‌های منتشر شده از سفیر امارات در آمریکا به وضوح روشن است و نشان از تلاش مستقیم این کشور برای تاثیرگذاری بر این کودتا دارد.
*سرمایه گذاری سوخته در کودتای ترکیه
زمانی که مقامات ترکیه به صراحت از هزینه ۳ میلیارد دلاری یکی از کشور‌های عربی در کودتای ترکیه سخن گفتند، همه نگاه‌ها به سوی امارات چرخید.
البته امارات دلایل دیگری برای سرنگونی دولت رجب طیب اردوغان نیز داشت و آن هم همپیمانی ترکیه و قطر در مقابله با محاصره عربستان و امارات بود. حتی زمانی که کشور‌های عربی تصمیم به تصرف کشور قطر داشتند و تیلرسون با تهدیدات فراوان توانست آن‌ها را منصرف کند، این ولیعهد امارات بود که از دخالت آمریکایی‌ها به شدت عصبانی شد.
زمانی که کودتای ترکیه با شکست هدف قراردادن هواپیمای اردوغان و حضور گسترده طرفداران وی در خیابان‌ها به شکست انجامید، رسانه‌های عرب زبان همچون اسکای نیوز که امارات اصلی‌ترین سهام دار آن‌ها بود، دم از موفقیت کودتا چیان می‌زدند. همچنین برگزاری نشستی در خصوص آینده ترکیه پس از دولت اردوغان با حضور فعالان حامی فتح الله گولن از سوی اف. دی. دی و با حمایت مالی امارات نشان می‌دهد که عمق این رابطه تا چه اندازه است.
در هر صورت شکست کودتای سال ۲۰۱۶ نشان داد که اردوغان تا چه اندازه سرسخت است. اما سیر تحولات همچنان نشان از ادامه یک نبرد اطلاعاتی علیه دولت ترکیه داشت. مهم‌ترین نقطه عطف در این میان دیدار دوباره بین مقامات صهیونیستی و اماراتی در نیویورک بود. دراین میان پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که آدلسون حامی اصلی وی بود، نفش اف. دی. دی را در تعیین سیاست‌های مرتبط با سیاست خارجه آمریکا افزایش داد که یک نمونه آن خروج ترامپ از برجام بود.
جالب اینجاست که بعد‌ها در گزارش رونن برگمان از تحقیقات مولر بازرس ویژه پرونده تبانی در انتخابات آمریکا از جورج نادر روشن شد که همزمان رایزنی‌های گسترده‌ای بین امارات، عربستان و رژیم صهیونیستی با تیم ترامپ در جریان بوده است.
به نظر می‌رسد به همن دلیل لحن گزارش‌های اف. دی. دی به تدریج علیه ترکیه تندتر می‌شود، به گونه‌ای که دوبوییتز در نشستی که در اوایل سال جاری میلادی برگزار می‌کند به صراحت به استفاده از تجربه ایران در ترکیه و استفاده از ابزار‌های اقتصادی علیه اردوغان اشاره می‌کند؛ راهبردی که به نظر می‌رسد زوتر از آنچه اردوغان تصور می‌کرد، گریبان وی را گرفته است.
*یهودستیزان ترکیه
نگاهی به خروجی کارگروه مربوط به مسائل ترکیه در بنیاد دفاع از دموکراسی نشان می‌دهد که موضع این بنیاد در سال‌های اخیر و به خصوص پس از کودتای سال ۲۰۱۶ بسیار تندتر شده است. به عنوان مثال بنیاد دفاع از دموکراسی در گزارشی در تابستان سال ۲۰۱۷ به وخامت اوضا ع. بهودیان در این کشور اشاره می‌کند و دولت این کشور را به بی‌تفاوتی در خصوص حملات یهود ستیزنانه از سوی ملی‌گرایان ترک متهم می‌کند.
این گزارش افزایش حملات یهودستیزانه به کنیسه‌ها و اماکن یهودیان را با حمله به ده‌ها کنیسه یهودی در سال ۱۹۵۵ مقایسه می‌کند و آن را مقدمه نوعی پاکسازی قومیتی عنوان می‌کند.
در نتیجه گیری این گزارش این طور آمده است که بی‌تفاوتی و در حقیقت همکاری دولت ترکیه در این جریان یهودی‌ستیزانه و عدم پیگرد قانونی مجرمین در این حوزه، می‌تواند آینده همزیستی ادیان مختلف تاریخی را در ترکیه به خطر بیندازد و به تهدیدی بزرگ برای صلح در این کشور تبدیل شود.
حتی پس از دستگیری آندرو برانسون کشیش آمریکایی که منجر به گسترش شکاف خفته بین آمریکا و ترکیه شد، این مقامات بنیاد دفاع از دموکراسی بودند که در رسانه‌ها خواستار برخورد جدی دولت آمریکا و وضع تحریم‌های جدی علیه ترکیه شدند. جاناتان اسکانزر در مقاله‌ای نوشت که تمام آمریکایی‌ها باید نام برانسون را به خاطر بسپارند و بدانند که دولت اردوغان یک دشمن دموکراسی است.
البته مواضع تند بنیاد دفاع از دموکراسی تاکنون منجر به تحریم دو مقام ترکیه‌ای شده و کوچکترین آسیبی به کانال‌های مالی دولت ترکیه نزده است. با این حال چرا لیر تکریه درگیرچنین ماجرایی شده است.
*سرمایه‌های اماراتی و سعودی‌ها صحنه گردان سقوط لیر هستند؟
برای این که درک روشن تری از تبانی احتمالی و همکاری امارات و به احتمال زیاد بنیاد دفاع از دموکراسی در تخریب پول ملی ترکیه داشته باشیم، باید به گسترش همکاری‌های اقتصادی دو کشور به خصوص در حوزه سرمایه گذاری‌های خارجی نگاهی بیاندازیم.
این حقیقت غیر قابل کتمان که امارات متحده عربی و عربستان هر دو از بزرگترین سرمایه گذاران خارجی در این کشور محسوب می‌شوند و توریست‌های این دو کشور نقش مهمی در تامین درآمد‌های ارزی ترکیه به عنوان کشوری مسلمان و دارای جاذبه‌های فراوان گردشگری شناخته می‌شود.
اما این دو کشور مگر چه اندازه در تامین سرمایه گذاری‌های خارجی در ترکیه نقش دارند که همکاری آن‌ها می‌تواند بخش پولی ترکیه را چنین دچار آشوب کند. محکومیت هالک بانگ چه نقشی در این آشوب دارد و بنیاد دفاع از دمکراسی چگونه با ترکیب بخش مهمی از این موارد در یک موقعیت حساس لیر ترکیه را به دام انداخته است.
در گزارش بعدی نگاهی به نحوه چینش این ماجرا و همچنین استفاده از این حربه در موارد مشابه از جمله در ایران و سایر کشور‌های مستقل و بحران‌های جهانی خواهیم داشت.
منبع:فارس