ما در جستجوی تعریف مدرسه هوشمند در ایران بودیم اما در ابتدا نتایج رضایت بخشی حاصل نشد جز چند اظهار نظر از سوی مسئولان که آن هم با یکدیگر اختلاف داشت و هیچ یک در تعریف این فرایند سخن واحدی را ارائه نداده بودند، این بود که در این جستجو ها به تعریف جامعی از هوشمند سازی نرسیدیم.
مسئولان تعریف واحدی ندارند
گاه اظهار نظرها حاکی از آن بود که هر مدرسه ای که دسترسی به اینترنت و اینترانت داشته باشد، مدرسه هوشمند تعریف می‌شود، گاه از زبان مسئولان نوشته شده بود اگر مدرسه به اینترنت یا اینترانت ملی متصل باشد یک نوع است و اگر رایانه به اندازه کافی داشته باشد یک نوع دیگر هوشمند است، اگر به شبکه رشد دسترسی داشته باشد این هم می‌شود نوعی دیگر. هوشمندی بستگی به محتوایی دارد که در اختیارشان قرار می‌گیرد.
اما به هر حال با جستجوی بیشتر به شیوه نامه هوشمند سازی مراکز آموزشی و پرورشی که در پایگاه اطلاع رسانی وزارت آموزش و پرورش منتشر شده بود دست پیدا کردیم که در آن مدرسه هوشمند اینگونه تعریف شده بود:
مدرسه هوشمند مدرسه ای است که در آن روند اجرای کلیه فرایندها اعم از مدیریت، نظارت، کنترل، یاددهی- یادگیری، منابع آموزشی و کمک آموزشی، ارزشیابی، اسناد و امور دفتری، ارتباطات و مبانی توسعه آنها مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و در جهت بهبود نظام آموزشی و تربیتیِ پژوهش محور طراحی شده است.
مدارس با چند مولفه الکترونیکی هوشمند شدند
اولین بار شورای عالی آموزش و پرورش در سال ۸۰ طرحی را مبنی بر هوشمند سازی مدارس تصویب کرد که طبق آن باید این امر یک سال بعد به سرانجام می رسید اما مسئولان آموزش و پرورش نتوانستند این امر را دنبال کنند چرا که هوشمندسازی مدارس به ساز و کارهای مبسوطی نیاز داشت تا اینکه “حمیدرضا حاجی بابایی” وزیر آموزش و پرورش وقت در چند سخنرانی اعلام کرد که می خواهد مدارس کشور را هوشمند سازی کند.
همه کارشناسان آموزشی و اهالی فن در انتظار این تحول فناوری در مدارس بودند اما آنچه دید شد تنها اضافه شدن چند تخته الکترونیکی، دستگاه های رایانه و چند مولفه دیگر به مدارس بود که با استانداردهای جهانی و تعریف آن از مدرسه هوشمند با اهداف پیشرفت و تعالی فاصله داشت.
فضای مجازی کنونی برای دانش آموزان لجام گسیخته است
بررسی شرایط کنونی مدارس هوشمند چند سوال را به ذهن متبادر می سازد، آیا واقعا مدارس هوشمند داریم؟ آیا مدارس هوشمند کنون خطراتی برای دانش آموزان دارد؟ آیا سیم کارتهای دانش آموزی برای رسیدن به مدرسه هوشمند اقدام موثر، مناسب و کارشناسی شده ای است؟ آیا اصول علمی در راه اندازی مدارس هوشمند رعایت شده است؟
برای رسیدن به پاسخ سوالات به سراغ سلمان کونانی آسیب شناس اجتماعی رفتیم.
وی معتقد است مدارس هوشمند در گفتمان اصلی شان دارای یک سامانه کنترل و تبادل اطلاعات و ارتباطات هستند و با محتوا، مضامین و ابزار تعریف شده ای در مسیر آموزش حرکت می کنند و از سویی دیگر متناسب با گروه سنی، جنسیت و نیاز دانش آموزان تعریف شده اند.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: صرف توزیع یک سیم کارت دانش آموزی مدارس ما هوشمند تلقی نمی شوند و با این اقدامات در ایران مدارس هوشمند نه شروع خواهند شد و نه پایان خواهند یافت، مدارس هوشمند دارای معلمان متخصص در حوزه مجازی به صورت مجزا از سایر دروس هستند و ابزار تکنولوژی در این مدارس وجود دارد اما با آگاهی، سواد مجازی و کاملا مدیریت شده، متاسفانه هم اکنون در کشور این فضا برای گروه دانش آموزی لجام گسیخته است.
تدوین منشور مدیریت دسترسی دانش آموزان به اینترنت در کشورهای پیشرفته
کونانی با بیان اینکه در کشورهای پیشرفته که بسیار بر روی چگونگی استفاده از فضای مجازی برای سنین مختلف حساسیت دارند علاوه بر قوانین، منشور مدیریت دسترسی دانش آموزان به اینترنت وجود دارد، اعلام کرد: در کشور استرالیا با سیاست خاصی طرح مدارس هوشمند اجرایی شده و ابزار الکترونیک، اینترنت، امکان جستجو در این فضا و …. وجود دارد اما این فعالیت ها کاملا مدیریت شده است و به دانش آموزان آموزش داده می شود که این فضا یک مزرعه جنایی است و دانش آموزان در معرض آموزش های مجازی و مزایا و مخاطرات آن قرار می گیرند.
این آسیب شناس اجتماعی تصریح کرد: باید گفتمان مدارس هوشمند به درستی بررسی و کارشناسی شود، در کشور استرالیا که از آن سخن گفته شده ورود موبایل به مدارس هوشمند ممنوع است اما در ایران دیده می شود که مدارس خانواده ها را مجبور به خرید این ابزار برای دانش آموزان می کنند.
وی افزود: در مدارس هوشمند، فضای مدرسه به ابزار تکنولوژی، مدیریت، آگاهی مجازی، کارشناس مجازی و روانشناس مجهز است تا دانش آموز در فضایی امن و به دور از مخاطرات از فضای مجازی استفاده کند و علاوه بر آموزش از معایب آن نیز آگاه شود و خانواده ها نیز در فضایی طراحی شده می توانند روند فعالیت دانش آموز را رصد کنند.
وقتی هوشمندی مایه مباهات است!
کونانی گفت: در بسیاری از کشورها مدارس به صورت یکپارچه تعریف شده اند اما در کشور ما مدارس به دو دسته هوشمند و غیرهوشمند تقسیم شده اند و همین هوشمند بودن برای برخی مایه مباهات است! در حالی که باید مدارس یکپارچه باشند و همانطور که گفته شده دانش آموزان متناسب با نیاز، به اندازه و مدیریت شده باید از این فضا بهره مند شوند.
این استاد دانشگاه با انتقاد از اینکه آنچه در خصوص مدارس هوشمند اجرایی می شود با اصل مدارس هوشمند فاصله دارد، بیان داشت: عضویت در کانال های تشکیل شده آن هم در شبکه ای نا امن عادی سازی تخلف و آسیب دیدگی را به دنبال دارد و این عمل ظلم به گروه دانش آموزان و کودکان است.
وی ادامه داد: هم اکنون در ایران گروه اولیا و مربیان مجازی تشکیل شده است و ما با یک تئوری اشتباه و ناپخته عملا مسیر تعلیم و تربیت را با اختلال مواجه خواهیم کرد و گاه تنها بهره ما از مدارس هوشمند ورود والدین به کانال مدرسه و گاه ورود دانش آموزان به گروه تشکیل شده توسط معلم در یک شبکه اجتماعی پرخطر و نا امن است که استفاده از آن در بسیاری از کشورها جرم است که این موضوع خود جای بحثی مفصل دارد.
کونانی گفت: تاکید می شود که مدارس هوشمند باید با مطالعه تئوری های جهانی و استانداردهای جهانی انجام شود، سخن از توزیع سیم کارت های هوشمند نیست و باید در مدارس هوشمند سن، جنسیت، مسائل تحصیلی و نحوه استفاده مورد توجه قرار گیرد و مدارس مجهز به معلم و متخصص فضای مجازی باشند و قاطعانه می توان گفت هم اکنون در ایران مدارس هوشمند نداریم.
عقب نشینی بهترین راهکار در شرایط کنونی
این آسیب شناس اجتماعی در پاسخ به اینکه برای مقابله با خطرات ناشی از اجرای نادرست مدارس هوشمند و قرار گرفتن دانش آموزان در معرض استفاده از فضای مجازی راهکاری را ارائه دهید، اعلام کرد: باید با دنیای مدرن رشد کنیم اما با روال کنونی عملا رشدی صورت نخواهد گرفت و ندانستی های ما هیچ چیز کم از عمد ندارد، در ابتدا باید یقین به تکلیف داشته باشیم، در این حرکت و برای رسیدن به مدارس هوشمند به یک تئوری قوی و کارشناسی شده و دستورالعمل اجرایی نیازداریم.
وی ادامه داد: در شرایط کنونی به دلیل نبود بستر مناسب، ابزار و سواد مجازی بهترین راه درراه اندازی مدارس هوشمند عفب نشینی از این سیاست اشتباه است، ما در جنگی از فضای مجازی هستیم که هنوز شناخت درستی از دشمن، ابزار جنگی و فضای آن نداریم و بهتر است علاوه بر مراقبت، در این زمینه عقب نشینی کنیم.
کونانی اظهار داشت: راه اندازی مدارس هوشمند نیازمند آماده سازی زمینه فعالیت آن است در حال حاضر این عمل در کشور ما همانند زمین لم یزرع است که هیچ بذری در آن کاشته نشده و ما برای محصول آن در حال تلاش هستیم!.
والدین به گوش باشند
این استاد دانشگاه و آسیب شناس اجتماعی همچنین در توصیه به والدین گفت: هرگز اجازه ندهید فرزندان کمتر از ۱۲ سال به ابزار الکترنیک و اینترنت دسترسی داشته باشند زیرا تبعات منفی ناشی از آن موجب تخریب روند رشد آنها خواهد شد، این ابزار برای سنین خاص و با کنترل و مدیریت باید مورد استفاده قرار گیرد.
وی افزود: همچنین والدین باید دوره های آموزشی لازم را در حوزه مجازی ببینند و در خصوص این فضا آگاهی کسب کنند زیرا جهل سایبری خانواده ها به معنای استقبال از انواع خطرها برای کودکان به خصوص دانش آموزان است و والدین مکلف به آموختن هستند زیرا هوشمندی کودکان در در این فضا نسبت به پدر و مادرشان اصلا خوشایند نیست.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: با عطوفت و نرمی مخاطرات این فضا را به فرزندان خود گوشزد کنید و برای آنها در استفاده از این فضا ترس معقولی ایجاد کنید زیرا وقتی در این فضا احساس خطر داشته باشید بیشتر به امنیت و سلامت می اندیشید.
کونانی با بیان اینکه والدین باید به اندازه نیاز این فضا را به فرزندان خود در سن مطلوب آموزش دهند اما یادآور شوند که استفاده بی هدف از این فضا مسیر تحقق رویاها و پیشرفت کودکان و به خصوص دانش آموزان را مختل خواهد کرد، گفت: نباید بار مسئولیت را بر دوش دیگران گذاشت زیرا هر نوع تهدیدی از جانب فضای مجازی برای سنین کودکی درابتدا متوجه والدین است، والدین باید از انزوا و سکوت سایبری کودکان خود را نجات دهند و بدانند که شاید در ظاهر در هنگام استفاده از فضای مجازی و بازی های رایانه ای و موبایلی فرزندانشان در کنارشان هستند اما در واقع هزاران کیلومتر از آنها دورترند و توسط این ابزار تربیت می شوند.
این آسیب شناس اجتماعی در پایان سخنان خود خطاب به والدین تاکید داشت که مراقب سرزمین مین گذاری شده برای کودکان کمتر از ۱۲ سال خود در فضای مجازی باشید.
در پایان؛
فضای مجازی امروز از فضای حقیقیِ زندگی ما چند برابر بزرگ‌تر شده؛ بعضی‌ها در فضای مجازی تنفّس میکنند و زندگی‌شان در فضای مجازی است، همه افراد بدون سواد مجازی در معرض خطرات این فضای غیر منضبط و کنترل نشده هستند اما کودکان و دانش آموزان بیشتر، اینجا لغزشگاه است.
گزارش از عاطفه بیات