نظر مسئولین و کارشناسان درباره جمعیت

امام خمینی (ره)

مملکت ایران ۳۵ میلیون حالا می‌گویند جمعیت دارد. وسعتش آنقدر است که برای ۱۵۰ میلیون تا ۲۰۰ میلیون جمعیت کافی است، یعنی اگر ۲۰۰ میلیون جمعیت داشته باشد، در ایران به رفاه زندگی می‌کنند (صحیفه نور، رهنمودهای امام خمینی، جلد ۷، ص ۳۹۳)

رهبر انقلاب

ما کشور قدرتمندی هستیم، ما کشور دارا و توانایی هستیم، از لحاظ منابع، ما در رتبه‌های بالای جهانی هستیم. در بعضی از منابع، رتبه اولیم، در ترکیب نفت و گاز، ما در دنیا اولیم، از همه کشورهایی که دارای نفت هستند یا دارای گاز هستند، مجموع نفت و گاز ما بیشتر است. از لحاظ منابع و معادن اساسی، کشور غنای بالا و فراوانی دارد، از لحاظ نیروی انسانی،‌ ما هفتاد و پنج میلیون نفر جمعیت داریم، این جمعیت عامل خیلی مهمی‌است… من این را همینجا عرض بکنم، جمعیت جوان و با نشاط و تحصیل‌کرده و باسواد کشور، امروز یکی از عامل‌های مهم پیشرفت کشور است، در همین آمارهایی که داده می‌شود نقش جوان‌های تحصیل‌کرده و آگاه و پرنشاط و پرنیرو را می‌بینید. ما باید در سیاست تحدید نسل تجدید نظر کنیم. سیاست تحدید نسل در یک برهه‌ای از مان درست بود، یک اهدافی هم برایش معین کردند، آن طوری که افراد متخصص و عالم و کارشناسان علمی‌ این قسمت تحقیق و بررسی کردند و گزارش دادند، ما در سال ۷۱ به همان مقاصدی که از تحدید نسل وجود داشت رسیدیم، از سال ۷۱ به این طرف باید سیاست را تغییر می‌دادیم، خطا کردیم؛ ندادیم. امروز باید این خطا را جبران کنیم…کشور باید نگذارد که غلبه نسل جوان و نمای زیبای جوانی در کشور از بین برود. و این از بین خواهد رفت اگر به همین ترتیب پیش برویم. تا چند سال دیگر نسل جوان ما کم خواهد شد -که امروز قاعده جمعیتی ما جوان است- و به تدریج دچار پیری خواهیم شد. بعد از گذشت چند سال، جمعیت کشور هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ چون پیری جمعیت با کاهش زاد و ولد همراه است یک زمانی را مشخص کردند و به من نشان دادند که در آن زمان ما از جمعیت فعلی‌مان کمتر جمیت خواهیم داشت…… اینها چیزهای خطرناکی است اینها را بایستی مسئولان کشور به جد نگاه کنند و دنبال کنند. در سیاست “تحدید نسل” حتما بایستی تجدید نظر شود و کار درستی باید انجام گیرد. این مسئله افزایش نسل و اینها جزو مباحث مهمی‌ است که واقعا همه مسئولان کشور -نه فقط مسئولان اداری- روحانی و کسانی که منبرهای تبلیغی دارند، باید در جامعه درباره آن فرهنگ‌سازی کنند از این حالتی که امروز وجود دارد – یک بچه‌، دو بچه – باید کشور را خارج کنند. رقم صدوپنجاه میلیون و دویست میلیون را اول امام گفتند و درست هم هست ما باید به آن رقم‌ها برسیم.» (بیانات در دیدار کارگزاران نظام)

سه سناریوی جمعیتی سازمان ملل

سه سناریوی سازمان ملل متحد: سناریوی رشد بالا، رشد متوسط و رشد پائین. در سناریوی رشد بالا میزان باروری کل از ۱.۸ فرزند برای هر مادر به ۲.۵ فرزند در سال ۱۴۸۰خواهد رسید. در این سناریو در سال ۱۴۳۰ جمعیت ایران به حدود ۱۰۰ میلیون نفر می‌رسد و در همین حول و حوش ثابت خواهد ماند. در سناریوی رشد متوسط، میزان باروری کل از ۱.۸ فرزند برای هر مادر به ۱.۵ فرزند برای هر مادر در سال ۱۴۲۰ کاهش یافته و جمعیت کشور در این سال به حدود ۸۶ میلیون نفر و درصد سالمندی به ۲۲ درصد خواهد رسید. بعد از آن با وجود افزایش باروری تا حد دو فرزند تا سال ۱۴۸۰، جمعیت کشور رو به کاهش گذاشته و به حدود ۶۲ میلیون نفر خواهد رسید. سومین سناریو، رشد پایین است که در آن میزان باروری کل از ۱.۸ فرزند برای هر مادر در سال ۱۳۹۰ به حدود یک فرزند برای هر مادر در سال ۱۴۲۰ رسیده و درصد سالمندی جمعیت نیز به حدود ۲۵ درصد می‌رسد و بعد از سال ۱۴۲۰ جمعیت با کاهش مواجه شده و به حدود ۳۱ میلیون نفر رسیده و درصد سالمندان به ۴۷ درصد افزایش خواهد یافت.

آیت‌الله صافی گلپایگانی

در بسیاری از نقاط جمعیت شیعیان در اقلیت قرار گرفته است. این اتفاق در برخی از کشورهای اسلامی‌ در حال وقوع است؛ باید به این مسئله حساس بود و اجازه نداد که جمعیت شیعیان و مسلمانان کاهش یابد…. در اسلام و تعالیم سازنده آن که همه جوانب حیات بشر را شامل است، داشتن اولاد و فرزندان متعدد مورد تشویق و ترغیب است و تا حدی تاکید شده است که حضرت رسول اکرم (ص) به کثرت امت خود بر امم دیگر مباهاتی می‌فرماید؛ ثواب‌هایی که در تولید مثل و تربیت اولاد برای پدر و مادر مقرر شده است، به قدری جالب و عظیم است، که سزاوار نیست والدین با جلوگیری در بارداری، از این همه ثواب خود را محروم سازند و آن را کنترل نمایند.

آیت‌الله نوری‌همدانی

عده‌ای از لحاظ این که جمعیت روی زمین به سرعت رو به افزایش می‌رود، چنین فکر می‌کنند که زمانی فراخواهد رسید که مردم از جهات اقتصاد زندگی به مضیقه خواهند افتاد و زمین قدرت تغذیه و تأمین لوازم زندگی بشر را نخواهد داشت و لذا مردم را به جلوگیری از افزایش نسل تشویق، بلکه وادار می‌کنند. به علاوه، متأسفانه سقط جنین را یک عمل منطقی و مرجه جلوه می‌دهند.

آیت‌الله مکارم شیرازی

در تمام مواردی که کنترل موالید سبب تغییر بافت جمعیت و ضربه زدن به مبانی مکتب اهل بیت(ع) می‌شود همه وظیفه دارند در حد توان خود جلوی این معضل را بگیرند…… شعار غلط فرزند کمتر زندگی بهتر در اعماق دل جمعی نفوذ کرده که این مسئله دو عیب بزرگ برای مملکت دارد؛ یکی اینکه جمعیت قوس نزولی پیدا می‌کند که این خطرناک است و دیگر اینکه بر تعداد جمعیت جوانی که کارهای اصلی کشور بر دوش آن‌هاست کم می‌شود، در حالی‌که بارهای سنگین هر جامعه‌ای بر دوش جوانان آن جامعه است و اگر جوانان جامعه‌ای کم شود این جامعه آسیب‌پذیر است.(استفتا)

آیت‌الله جعفر سبحانی

صاحبنظران می‌گویند اگر در این مملکت (ایران) رودخانه‌ها سدبندی شود، زمین‌های بایرآباد گردند، از تمام زمین‌های زراعتی به خوبی استفاده شود، صید ماهی به صورت صحیح اداره گردد و سطح فکر مردم بالا برود، این مملکت قادر به اداره ۱۵۰ میلیون نفر خواهد بود. کشور ایران هم اکنون دچار کمبود نیروی انسانی است. در همین سال‌های اخیر، متجاوز از یک میلیون کارگر خارجی در نقاط مختلف کشور مشغول کار و بازار کار گرم و نیروی انسانی کمیاب بود. مع الوصف چگونه دم از کنترل ازدیاد جمعیت می‌زنیم، در حالی که نیاز مبرم به نیروی انسانی داریم؟….. بهتر نیست بودجه‌ای که در راه کنترل جمعیت مصرف می‌شود، در راه فراهم ساختن وسایل زندگی خانواده‌های فقیر مصرف گردد و به جای انسان کشی، به احیا انسان‌های فقیر و بی‌دفاع بپردازیم؟…تحدید نسل نه کاری دینی و نه عقلایی است زیرا کشور ما ظرفیتها و منابع زیادی دارد که با مدیریت درست می‌توانیم به کشوری قدرتمند تبدیل شویم. این جمعیت قبل از انقلاب ۳۵ میلیون بود اکنون که بیش از دو برابر شده است باز هم ظرفیت بیشتر جمعیت را دارد و نباید تصور شود افزایش جمعیت موجب بدبختی است اگر افزایش جمعیت موجب بدبختی بود باید چینی‌ها فقیر و بدبخت بودند اما با مدیریت درست منابع به قدرت اقتصادی در دنیا تبدیل شده‌اند.

آیت‌الله مصباح یزدی

اصل تکثیر جمعیت در اسلام مطلوب است و نخستین اصلی است که در اسلام به آن تکیه می‌کنیم…. بحث در زمینه جمعیت باید بسیار عمیق و متکی به مؤلفه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حقوقی باشد…. تکثیر نسل مطلوب با توجه به قواعد کلامی‌مبتنی بر یک قاعده فلسفی است که در آن هدف الهی آفرینش انسان به عنوان موجودی دارای شعور، اراده، عشق و خداشناس ذکر شده است.(۹ آبان ۹۲)

آیت‌الله محمدجواد فاضل‌لنکرانی

قانونی که در سال ۱۳۷۲ به عنوان تنظیم و کنترل جمعیت تصویب کردند، بعد از گذشت ۲۰ سال، چه آثار زیانباری را برای مجموعه امت اسلامی ‌و کشور ما به بار آورده است که امیدواریم با توجه به آنچه که مقام معظم رهبری تذکر دادند، بررسی مجدد شود، انشاءالله مسئولان و نمایندگان محترم مجلس به نحو دقیق به این موضوع بپردازند….. مؤمنی که می‌تواند از آنچه که خدا به او داده برای یک اولاد استفاده کند، با تدبیر می‌تواند برای تعداد بیشتری هم استفاده کند. تدبیر در معیشت که به معنای کم کردن اولاد نیست، بلکه معنای آن درست فکر کردن، درست خرج کردن و درست به دست آوردن نعمت‌های الهی است… البته نباید از نظر دور داشت که این بحث دو جهت دارد؛ یک جهت آن، جهت فقهی است که فقیه می‌گوید تکثیر اولاد مستحب است، اما جهت دیگری هم دارد و آن اینکه اگر مردی از همسر خود بخواهد اولاد زیاد به دنیا بیاورد و این موجب ضرر برای زن باشد و خدای ناکرده جان او از بین ببرد یا موجب تسری بیماری به اولاد خودش باشد، بدیهی است که دیگر استحباب ندارد. یا مثلا مردی بیمار است و پزشکان می‌گویند این بیماری به اولاد او هم سرایت می‌کند اینگونه امور هستند که متخصصین باید درباره آن اظهارنظر کنند. به نظر من می‌رسد این است که مسئولان وقت درمورد مسئله کنترل جمعیت تعجیل کردند. البته نباید از سیاست‌هایی هم که دشمنان ما طراحی و به نحوی وارد برنامه‌ریزی‌های کشور ما می‌کنند غافل شد.

آیت‌الله خرازی

کثرت اولاد سبب افتخار پیامبر و تقویت مسلمانان است، همانطور که در روایات صحیح فراوان و مورد اتفاق، به این مطلب تصریح شده است. البته اگر وضعیت مسلمانان به صورتی باشد که جمعیت زیاد موجب اختلال در نظام جامعه و یا سبب به وجود آمدن مفاسد می‌شود، فراوانی فرزند، رجحان و برتری خود را از دست می‌دهد.

محمود احمدی‌نژاد- رئیس‌جمهور سابق

«ایران برای پذیرش جمعیت ۱۲۰ میلیونی قابلیت دارد…. معتقدم فرمول ۲ بچه کافی است فرمول نابود کردن یک ملت است و اگر به این فرمول عمل کنیم ۵۰ سال بعد مثل کشورهای اروپایی می‌شویم… شعار ۲بچه کافی است برای نظام لیبرالی، اومانیستی و غربی است؛ درحالی‌که ما آن را قبول نداریم و یکی از مسئولیت‌های انسان و عوامل کمال ادامه نسل است.» «بنده بااینکه دو بچه کافی هست مخالفم و استدلال علمی ‌نیز برای آن دارم و امروز شاهد هستیم که متوسط بچه در خانواده‌ها زیر ۲ نفر است و این مسئولیت غلطی است که غربی‌ها انتخاب کردند و الان نیز برای حفظ فرهنگ و هویت خود یارانه سنگینی پرداخت می‌کنند. از همین‌رو چرا ما باید این راه را برویم… برخی‌ها خیال می‌کنند ما روزی مردم را می‌دهیم؛ درحالی‌که این بسیار اشتباه است و بنده تعجب می‌کنم که چرا علما در این خصوص سکوت کرده‌اند. هرچند ما نیز باید مدیریت کرده و نگذاریم بهداشت و درمان از بین برود… خود غربی‌ها مگر با سیاست کنترل جمعیت به سعادت رسیده‌اند که ما آن را دنبال کنیم؟ پدران ما ۵ یا ۶ فرزند داشتند هرچند فقر در سطح وسیعی وجود داشت، ولی تحمیلی بود اما ما الان مستقل هستیم و جمعیت ما دو برابر سال۵۹ شده و با این وجود وضعیت ما از آن زمان خیلی بهتر است.» «کنترل جمعیت از اشتباهات بزرگی است که انجام شد؛ چراکه این مشکل غربی‌ها بود و از ترس اینکه جمعیت ما به کشورهایشان سرریزشود و آنها را با مشکل روبه‌رو کند می‌گویند شما باید جمعیت خود را جمعیت خود را کنترل کنید؛ درحالی‌که آنها دچار فساد شده‌اند و نسل‌شان منقطع می‌شود. ما معتقدیم روزی از ناحیه خداست و ما باید تلاش کنیم نه اینکه نسل‌ها را بکشیم تا بیشتر مصرف کنیم درست نیست. بنابراین نباید در ریل آنها قرار بگیریم؛ چراکه اگر ریل آنها صادقانه باشد، ما همیشه از آنها عقب خواهیم بود. بنابراین همیشه باید ریل خودمان را داشته باشیم.»«کاهش رشد جمعیت یک خطر برای ملت است؛ درحالی‌که مانند حرکت یک نفر است که در دوره‌های مختلف جوانی، میانسالی و پیری می‌تواند کارهای متفاوتی انجام داد… اگر جمعیت سنی بالا برود، دیگر نمی‌توانند مولد باشند. پس تنها خرج می‌کنند و باید بیمه و بیکاری پرداخت شود. درنتیجه عده قلیلی کار می‌کنند و عده کثیری استفاده کننده می‌شوند و این موضوع به اقتصاد ضربه می‌زند و در نهایت موجب می‌شودکه ملت عوض شوند و این برای ایران بد است چون ملت ایران یگانه است.»(۱۶ آذر ۱۳۸۵؛ سفر استانی مازندران)

حسن روحانی- رئیس‌جمهور

با وجود عملیاتی‌شدن قانون تنظیم خانواده و کنترل رشد جمعیت، درحال حاضر تعداد بیکاران ما خیلی زیاد است و نرخ بیکاری در سطح شهرها درحدود ۳۰ درصد است. حال اگر تصور کنیم قانونی به نام قانون تنظیم خانواده وجود نداشت، آن وقت مسلماً هم تعداد جمعیت نسبت به وضع کنونی جامعه بسیار بیشتر خواهد بود و هم نرخ بیکاری بالاتر خواهد بود…. البته باتوجه به وضعیت کنونی جامعه و مسئله بیکاری، گمان نمی‌کنم تشویق جامعه به رشد جمعیت مفید باشد. اگر ما می‌توانستیم مسئله بیکاری را به طور کامل در کشور حل کنیم، آن وقت شاید می‌شد به مسئله افزایش جمعیت فکر کرد؛ ولی درحال حاضر این مسئله اصلاً به صلاح نیست…. مسئله روند رشد جمعیت است و نه رقم مطلق جمعیت… رشد متناسب جمعیت می‌تواند فردایی متناسب و خوب را برای مردم و دولت تجسم کند، اما نه عدد بالای جمعیت نشانه‌ای از قدرت است و نه عدد کم آن نشانه‌ای از توسعه. نباید سیاست‌های مربوط به رشد جمعیت را بدون مطالعه کافی و دقت لازم و صرفاً با شعار و استناد به چند روایت که متأسفانه معنای آن را هم به خوبی نمی‌دانند، دچار تغییر و تردید نمود. نکته قابل توجه اینکه درمواردی این چنین، سیاست‌های کلی نظام باید راه را مشخص کند و نه نظرات شخصی مسئولین اجرایی کشور. (۲۰ دی ماه ۱۳۸۹؛ در زمان تصدی ریاست مرکز مطالعات استراتژیک)

باید بتوانیم با مدیریت و برنامه‌ریزی، از منابع آبی استفاده کنیم و در حقیقت برنامه‌ریزی‌های بلند مدت ما باید برای یک جمعیت ۱۵۰میلیونی در کشور در دهه‌های آینده انجام گیرد.(۱۸ فروردین ۱۳۹۳)

علی لاریجانی- رئیس مجلس شورای اسلامی

مسئله جمعیت در کشور موضوع بسیار مهمی است که باید به همه ابعاد آن پرداخته شود، همه ابعاد در سیاست‌های کلی جمعیت دیده شده است، از جمله تشکیل خانواده، ترویج موضوع ازدواج، سلامت جامعه و اصلاح و توسعه کشور در این سیاست‌ها مدنظر قرار گرفته است، هنوز یک اجماع روشنی از نظر جمعیتی به وجود نیامده است…. تغییرات در ملاک‌های ارزشی برجسته شده است، گرایش به فردگرایی و لذت‌گرایی مربوط به جامعه ما نبود ولی گاهی مناسبات اینگونه شکل می‌گیرد، از این رو موضوعات فرهنگی و اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرند، چراکه پس از گذشت چند ‌سال با افزایش جمعیت سالمند در کشور مواجه خواهیم شد که از همین حالا باید برای این موضوع تدبیری اندیشیده شود.(۲۳ تیرماه ۱۳۹۳؛ سمینار روز جهانی جمعیت)

کامران باقری‌لنکرانی- وزیر بهداشت دولت نهم

در این خصوص تلاش ما این بود که این موضوع را با ادبیات بهداشت باروری تبلیغ کنیم نه ادبیات تنظیم خانواده و کنترل موالید. یعنی چون اساس رشد اجتماع در فرزندآوری‌ست، سعی کردیم آن را به یک واقعه مهم در خانواده‌ها تبدیل کنیم. برای همین هم با ادبیات بهداشت باروری آن را مورد بررسی قرار دادیم و قدم‌های خوبی در این راه برداشتیم…. به نظر می‌رسد که تاکنون برخوردهای پر فراز و نشیبی با این موضوع صورت گرفته است. پس لازم است یک مبنای صحیحی را انتخاب کنیم. مبنای صحیح هم آن است که به مقوله کنتر ل موالید صرفاً از باب ترس از فقر و ترس از عدم دسترسی به رفاه اجتماعی نگاه نکنیم. هرچند که کنترل جمعیت به صورت کوتاه‌مدت اثرات مشخصی در اقتصاد و رفاه اجتماعی دارد، اما اگر تنها بحث، بحث اقتصادی و رفاه اجتماعی باشد به نتایج صحیحی نخواهیم رسید و دچار برخوردهای افراطی و تفریطی می‌شویم. به نظر می‌رسد که بایستی این نکات در هر نوع برنامه‌ریزی در نظر گرفته شود.

مرضیه وحیددستجردی- وزیر بهداشت دولت دهم

«نرخ رشد جمعیت کشور به ۱.۳ درصد رسیده است که نشان‌دهنده کاهش سریع رشد جمعیت است. اگر با همین آهنگ پیش برویم، نرخ رشد جمعیت در آینده‌ای نزدیک منفی می‌شود… در برخی نقاط کشور با شیب تند نزولی مواجهیم و باید جلوی کاهش شیب رشد جمعیت را در برخی نقاط بگیریم، ولی در برخی نقاط دیگر کشور باید رشد جمعیت را کنترل کنیم… اگر با این روند پیش برویم ممکن است رشد جمعیت منفی شود که به شاخص‌های توسعه انسانی صدمه می‌زند. باید به افزایش نرخ رشد جمعیت کمک کنیم که البته این امر کاری بین‌ بخشی است؛ اما وزارت بهداشت هم باید تلاش‌های خود را انجام دهد… تمام این مسائل در ۸۷ برنامه ملی سلامت دیده شده. همچنین برای پاسخ‌گویی به اقشار مختلف برنامه‌های زیادی را مد نظر داریم به عنوان مثال برای پاسخ‌گویی بهتر به سلامت زنان به عنوان محور خانواده و اجتماع بیمارستان‌های جامع زنان را طراحی کردیم تا تمام خدمات مربوط به آنها در یک مرکز ارائه شود.» «تنظیم خانواده همان‌طور که از ابتدا به زور نبوده، الان افزایش جمعیت هم به زور نیست؛ بنابر این هیچ کاری با زور و ضرب نمی‌تواند انجام شود… منابعی هم که در اختیار خانه‌های بهداشت قرار می‌گرفت همچنان ادامه دارد و همان وسایل قبلی که ارائه می‌شد هنوز هم ارائه می‌شود، ولی ما کلاً مسئله تنظیم خانواده را در وزارت بهداشت به سمت سلامت باروری سوق داده‌ایم؛ یعنی فاصله‌گذاری بین فرزندان به طور مناسب، سلامت کودک و مادر، تغذیه مناسب کودک و درمان نازایی جزو سرفصل‌های ماست.»(۲۷ یهمن ۱۳۹۰؛ در مراسم رونمایی از نقشه تحول نظام سلامت از کاهش رشد جمعیت ایران)

سید حسین ‌هاشمی- ‌وزیر بهداشت دولت یازدهم

بارها گفته‌ام که در بحث جمعیت، اقدام ما باید اقناعی باشد. جامعه باید باور کند که به خاطر امنیت، استقلال و پیشرفت کشور نیاز به نیروی جوان داریم و نباید اجازه دهیم جمعیت کشور پیر شود…. ما هم از کاهش میزان باروری در کشور نگران هستیم؛ البته این موضوعی است که به سیاست‌های سال‌های گذشته مربوط می‌شود، اما تصور ما این است که ضمن رعایت سلامت مادر و کودک و فاصله بارداری‌ها، اگر با روش منطقی بتوانیم جامعه را اقناع کنیم، مسیر تغییر می‌کند. اما آن‌چه اهمیت فراوان دارد این‌که نباید هیجانی عمل کرد یا تصمیم گرفت چه در مجلس و چه در دولت… من شخصاً فکر می‌کنم چیزی را باید تصویب کنیم که قابل اجرا باشد و به مردم آسیبی نرساند. آن‌چه نگرانش هستم، این است که با تصمیمات نادرست، دوباره فعالیت‌های زیرزمینی که دو دهه قبل و سال‌های اوایل انقلاب در کشور شاهدش بودیم، گسترش پیدا کند؛ فعالیت‌هایی که نتیجه‌اش آسیب مادران، انجام سقط‌های متعدد غیر قانونی، ‌عفونت‌های مکرر در بین زنان و همین‌طور آسیب‌های جدی روحی و روانی بوده است…. بر این نکته هم تأکید کرده و می‌کنم که برخورد سلبی با مردم هیچ‌گاه و در هیچ مسئله‌ای جواب نمی‌دهد؛ به سال‌های گذشته نگاه کنید، هر جا برخورد سلبی داشته‌ایم، نتیجه نگرفته‌ایم و هیچ‌وقت از این طریق موفق عمل نکرده‌ایم.(۱۳ تیر ماه ۱۳۹۳)

دکتر محمدجواد محمودی دکتری اقتصاد و رئیس سابق مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه

محمودی در گفتگوها و مقالات خود برجنبه‌های تغییر سیاست‌های کنترل جمعیت تأکید زیادی داشته است. وی در مقاله ای با عنوان تحولات جمعیتی چالش‌های پیش رو و لزوم تجدیدنظر در سیاست‌های جمعیتی ایران دلایل خود را مستند می‌سازد. محمودی با یادآوری هدف سیاست تحدید موالید مبنی بر دست یافتن به میزان باروری کل در حد ۴ فرزند و کاهش رشد طبیعی جمعیت به ۲.۳ درصد تا سال ۱۳۹۰، نشان می‌دهد که باتوجه سرشماری ۱۳۸۵، رشد جمعیت به ۱.۶ و میزان باروری کلی به ۱.۸ رسیده که این را انحراف چشمگیر از برنامه مذکور می‌داند. این ضرورت تجدیدنظر در سیاست‌های جمعیتی را بیشتر می‌کند. محمودی کاهش میزان باروری کل به زیر ۲ فرزند را به معنی کاهش تدریجی جمعیت و نهایتاً انقراض نسل می‌داند و یادآور می‌شود که این شرایط مختص ایران نیست و تعدادی از کشورهای پیشرفته که نرخ باروری کلی آنها کمتر از ۲ است، با ارئه مشوق‌هایی تلاش دارند تا والدین را به داشتن فرزند بیشتر ترغیب کنند و کسی هم اقدامات آنها را منفی ارزیابی نمی‌کند. اگر همگی تأیید کردند پس ضرورت بررسی موضوع و اصلاح سیاست‌ها جای تردید نخواهد داشت… وی معتقد است البته این به آن معنا نیست که ما در همه زمینه‌ها توانایی را داریم، در برخی زمینه‌ها توان پایین‌تر و در برخی حوزه‌ها مانند انرژی توان بالاتر است، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که روند نیز به سمت افزایش جمعیت تغییر کند باز هم جمعیت کشورمان با نرخ باروری ۲.۵ تا سال ۱۴۴۰ به بیش از ۱۱۰ میلیون نفر نخواهد رسید… افزایش جمعیت یک فرصت است، اما اگر افزایش جمعیت با مدیریت صحیح همراه نشود، یک تهدید است و باعث کاهش رشد می‌شود. افزایش جمعیت عامل بیکاری نیست، بلکه سوءمدیریت (عامل آن) است… اما باید تأکید کنیم که مشوق‌های مالی بدون تغییر ساختارها و زیرساخت‌ها نتیجه نخواهد داد.

محمدجلال عباسی شوازی دکترای جمعیت‌شناسی و رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه

«دولت پیش از آنکه به رشد جمعیت و تعداد جمعیت توجه کند، باید به مدیریت جمعیت و نیروی انسانی توجه کند….» «اگر به برنامه‌های تنظیم خانواده صرفاً سیاسی نگاه کنیم ممکن است نقض قرض بشود. برنامه‌های کنترل جمعیتی می‌تواند اهداف بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشد که به نظرم خیلی مهم‌تر است. بنده معتقدم که اهداف کنترل جمعیت بویژه در ایران، بهداشتی بوده است؛ گرچه می‌توان به دیده نقادانه به اهداف سیاسی به خصوص بعضی از اهداف خاص آن نگاه کرد… برنامه‌ها همیشه اثر خودشان را دارند و از جایی تأثیر می‌پذیرند و ما نمی‌توانیم بگوییم برنامه‌ای را خودمان اجرا کردیم پس شرایط بین‌المللی بی‌تأثیر نیست. پس چه بهتر که بتوانیم شرایط بین‌المللی را با توجه به فرهنگ خودمان، نهادینه کنیم و آن طور که می‌خواهیم از آنها استفاده کنیم که این برنامه تنظیم خانواده در ایران نکات مثبتی دارد.» «به‌طور قطع سیاست‌های جمعیت که ۲۰ سال قبل اتخاذ شده اکنون پاسخ‌گوی نیازهای جامعه نخواهد بود، منتهی به معنای توقف آن هم نیست؛ بلکه باید مجدداً آنها را بازبینی و احیا کرد… کشور هنوز به جایی نرسیده که سیاست‌های کاهش جمعیت را متوقف کند.» « در سال‌های اخیر درمورد مسائل جمعیتی نظراتی که در کشور مطرح شده‌اند انعکاسی از نظر کارشناسی متخصصین جمعیت‌شناسی و اقتصاددانان کشور نیست.»

حسین محمودیان استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران

من خیلی از این نظر که الان بدبینی در جمعیت اتفاق افتاده، نگران هستم. نباید اینقدر بدبین و بدگمان باشیم، باید مواظب باشیم نه اینکه احتیاط را از دست دهیم، اما نباید شتاب زده هم عمل کنیم. مثلاً تنظیم خانواده اصلاً برای کاهش جمعیت برای سلامتی آدم‌هاست… همین تنظیم خانواده به افزایش جمعیت کمک می‌کند… اگر آن را را بردارید مشکلات بهداشتی زیادی ایجاد می‌شود، اما مشکل جمعیت حل نمی‌شود، بلکه پیچیده‌تر هم خوهد شد. حتی ازکیفیت هم کاسته می‌شود؛ چون این قانون (قانون تنظیم خانواده) آدم‌ها را توانمند می‌کند.

محمد میرزایی رئیس انجمن جمعیت‌شناسی و استاد دانشگاه تهران

«به طور روشن نگران این هستم که وزارت بهداشت، برنامه تنظیم خانواده را قطع کند… تصور نکنیم اگر ارائه این وسایل را قطع کنیم، رشد موالید بیشتر می‌شود. این اشتباه بزرگی است. اتفاقاً ممکن است رشد موالید کم شود. چرا؟ عرض می‌کنم. این یک واقعیت است که خانوار به خاطر مسائل اقتصادی نمی‌خواهد از حدی بیشتر فرزند داشته باشد. دست کم جو غالب جامعه اکنون چنین می‌خواهد. حالا اگر لوازم کنترل را در اختیار قرار ندهیم و حاملگی ناخواسته اتفاق بیفتد، در مناطق محروم به سقط جنین‌های غیر بهداشتی روی آورده و سلامت مادران و فرزندان طوری به خطر می‌افتد که احتمال کاهش رشد موالید وجود دارد.» «فرهنگ‌سازی، اصلی‌ترین بخش ماجراست. باید باروری زنان از رقم فعلی ۱.۸ به ۲.۵ فرزند تغییر یابد تا ورطه رشد منفی قرار نگیریم. این تغییر نگرش هم باید از کتاب‌های دبیرستان و اوایل دانشگاه شروع شود. ما باید کاری کنیم که نگرش خانوار ایرانی به دو تا سه بچه متمرکز شود. باید خیلی ظریف موضوع تک فرزندی را منع کرد. تأکید می‌کنم این کار باید با ابزارهای فرهنگی صورت گیرد، نه توقف طرح‌های تنظیم خانواده.» «از نظر تخصصی و کارشناسی موضوع آهنگ (نرخ) رشد و ساختار سنی جمعیت موردتوجه است و رقم مطلق جمعیت در درجه بعدی اهمیت قرار می‌گیرد…(باتوجه به دلایل امنیتی) با وجود کاهش نرخ باروری آهنگ رشد جمعیت همچنان بالاست… برای کشوری چون ایران نرخ مطلوب رشد جمعیت حدود نیم درصد است، این رشد نمی‌گذارد جمعیت به طور انفجاری و افراطی بالا برود و ضمناً رشد آهنگینی از جمعیت ایجاد می‌کند که می‌تواند امکانات لازم برای کیفی‌سازی جمعیت در نظام بهداشت، آموزش، تغذیه، مسکن، اشتغال و آمادگی برای مقابله با بحران‌های اجتماعی در کشور فراهم کند و از سالخوردگی افراطی جمعیت نیز پرهیز شود.» «آنچه چالش ماست، این است که ساختار سنی جمعیت با توجه به کاهش نرخ زاد ولد درحال تغییر است، اما آرام آرام تعداد موالید که باعث جوان ماندن جمعیت می‌شود درحال کاهش است. این جنین است که اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، دیری نمی‌پاید که رشد جمعیت ما از ۱.۳ درصد به زیر یک درصد و در سال‌های آینده به زیر نیم درصد خواهد رسید.

حبیب‌الله زنجانی استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه علوم و تحقیقات و مدیر بخش مطالعات جمعیتی مرکز مطالعات شهری

جمعیت ایران به سمت سالخوردگی در حرکت بوده و به همین دلیل برای حل این معضل به فکر چاره بود. همین صورت ادامه پیدا کند تا چند سال آینده با معضل سالمندی جمعیت روبه‌رو خواهیم شد، این مشکل را مطرح می‌کنم و از مسئولین می‌خواهم که برای حل این مشکل برنامه ریزی کنند…. اگر سیاست‌ها ادامه پیدا کند براساس پیش‌بینی‌ها (اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا کند) تا چند سال آینده ما با مشکل ساختاری جمعیت مواجه خواهیم شد… باید سیاست‌های جمعیتی در کشور داشته باشیم، اما این نکته هم مهم است که چنین اقدامی‌ در کوتاه‌مدت به نتیجه نمی‌رسد و باید برنامه‌ریزی‌های درستی در این زمینه انجام شود… دولت هم باید با یک سیاست‌گذاری درست، هم‌زمان و هماهنگ برای آینده کشور داشته باشد تا مشکلات تشدید نشود.

دکتر حسین راغفر اقتصاددان و عضو هیئت علمی‌ دانشگاه

افزایش جمعیت، فقر را تشدید می‌کند. باید سیاست‌هایی تعبیه شود که نتایج آنها شود به اینکه مردم متقاعد شوند که آینده زندگی خود و فرزندانی که تولید خواهند کرد تضمین شده است. دولتی که نمی‌تواند پاسخ مناسبی به بیکاری بدهد، حق ندارد توصیه به توسعه جمعیت کند… آنچه کمتر به آن توجه می‌شود کیفیت زندگی است… کیفیت زندگی نه تنها ارتقا پیدا نکرده است، بلکه بدتر شده و لزومی ‌به عدد و رقم نیست چهره فقر را در تمام کشور حتی در شهرهای بزرگ و پایتخت کشور نیز شاهد هستیم… آنچه که باعث نگرانی ماست این است که ۲۰ سال آینده با وضعیتی روبه‌رو خواهیم بود که بنده از آن به عنوان سائوبولوژی شدن اقتصاد کشور تعریف کردم که به معنی شکل‌گیری اشکال جدیدی از ناامنی و جرایم است… بنده کاملاً موافق هستم که با ادامه این آمار رشد جمعیت قطعاً مشکلات با سالمندی مواجه خواهیم بود. باید سیاست‌های مناسبی اتخاذ شود برای اینکه جمعیت متناسب و بهینه‌ای برای کشور تعریف شود، اما نکته اصلی این است که آیا این جمعیت را دولت و یا سیاست‌های دولت‌ها کنترل کرده یا اینکه این موضوع به دلیل فشار اقتصادی بر مردم است که امکان بچه‌دارشدن را نمی‌دهد… هدف اساسی از کنترل جمعیت ارتقا کیفیت زندگی شهروندان است و هدف توسعه هم همین مورد است اگر ما یک جمعیت داشته باشیم که اکثریت آن را فقرا تشکیل دهند جامعه نمی‌تواند به اینکه جمعیت مناسبی دارد اتفاق نظر داشته باشد.

شهلا کاظمی‌پور جمعیت‌شناس

بر اساس آماری که ثبت‌ احوال به ما اعلام کرده شاخص تعداد کل فرزندان کاهش یافته است. بررسی تحولات جمعیتی در ایران نشان می‌دهد رقم ۶.۵ فرزند در اوایل انقلاب بتدریج کم شده تا این‌که در سال‌های اخیر به ۱.۸ فرزند رسیده، طبق آمار، اگر زوج‌ها به طور متوسط ۲.۱ فرزند داشته باشند و فرزندان جایگزین آنها شوند، جمعیت ثابت می‌ماند و این ۰.۱ درصد نیز به دلیل احتمال فوت فرزندان لحاظ شده است. اگر تعداد فرزندان والدین کمتر از این مقدار باشد، جمعیت جایگزین نمی‌شود و هر چه این‌ رقم کم شود، تعداد کل فرزندان زوجین کم می‌شود.