گروه مناسبتی «کمال مهر»؛ویژه نامه ماه مبارک رمضان/هــــلال عاشــقی
ویژه نامه ماه مبارک رمضان/هــــلال عاشــقی
منبع: اختصاصی راسخون
«مبارک باد، ماه رمضان از زبان شمس تبریزی»
مبارک باد آمد ماه روزه
رهت خوش باد ای همواره روزه
شدم بر بام تا مه را ببینم
که بودم من به جان دلخواه روزه
نظر کردم کلاه از سر بیفتاد
سرم را مست کرد آن ماه روزه
مسلمانان سرم مست است از آن روز
زهی اقبال و بخت و جاه روزه
بجز این ماه ماهی هست پنهان
نهان چون ترک در خرگاه روزه
بدان مه ره برد آن کس که آید
در این مه خوش به خرمنگاه روزه
رخ خون اطلسش گر زرد گردد
بپوشد خلقت از دیبای روزه
دعاها اَنْدَرین مه مستجاب است
فلک ها را بدّره آه روزه
چو یوسف ملک مصر عشق گیرد
کسی کو صبر کرد در چاه روزه
سحوری کم زن ای نطق و خَمُشْ شو
ز روزه خود شوند آگاه روزه
بیا ای شمس دین و فخر تبریز
قوای سر لشکر اسپاه روزه(۱)
پیشگفتار
با تقدیم درودهای خالصانه به پیشگاه مقدس صاحب الزمان مهدی موعود (ع) منجی عالم بشریت سلاله پاک حضرت زهرا علیهاالسلام و پیروان راستین او آنانکه سالکان طریق هدایت و پویندگان حقیقت بوده و توفیق سیراب شدن از این بحر بیکران نصیبشان گشته و قطره‌ای از آن دریای ژرف بی‌پایان به ذائقه جانشان رسیده است.خدای را سپاسگزاریم که پس از ۱۴ قرن بار دیگر اسلام و فرهنگ حیاتبخش قرآن در پرتو عنایات الهی و توجهات بقیه ا… العظم (ارواحنافداه) احیاء گردیده و امروزه هم بدست بزرگ مردی از سلاله پاک رسول ا… رهبری می‌گردد که امید است انشاءا… به دست حضرت بقیه ا…. که صاحب اصلی این مملکت می‌باشند سپرده شود.یکی از عباداتی که آدمی را به معبود متصل می‌گرداند و باعث ایجاد اراده‌ای محکم و استوار می‌شود فریضه روزه است.روزه‌ی یکی از واجبات بزرگ الهی و یکی از فروعات دین مبین و در واقع جزء ارکان مهم اسلام است انسان روزه‌دار اگر خود را در مسیر الطاف بی‌پایان خداوند قرار دهد که در این میان پاداش روزه و روزه دار چیزی نیست جز جزائی که ذات احدیت برای آن در نظر می‌گیرد راستی چه مقام بزرگی.انسان روزه‌دار از یک طرف با وجود حق انس و ارتباط برقرار می‌کند و به صفای باطن و نور معنویت می رسد و از طرف دیگر با جشیدن تلخی و گرسنگی و تشنگی، رنجها، و تلخکامیهای فقراء و مساکین جامعه را لمس می‌نماید چه نیکوست بیان سعدی شیرازی که می گوید
بنی آدم اعضای یک پیکرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
تو که از محنت دیگران بی غمی
نشاید که نامت نهند آدمی
بدین‌سان انسان با درک درد فقر در صدد بر می‌آید همنوعان خویش را بیش از پیش دریابد و برای رفع این مشکل همه‌ی نیروهای خود را بسیج می‌کند.لهذا به خاطر اهمیت و موقعیت فریضه روزه در میان احکام و فرائض دیگر بر هر مسلمانی لازم است که با ابعاد مختلف آن آشنا شده و اسرار و احکام آن را بیاموزد.
کتابی که در اختیار شما خوانندگان می‌باشد در پی آن است که احکام و خصوصیات این ماه را از دیدگاه قرآن و روایات معصومین مورد بحث و گفتگو قرار دهد، سپس نمونه‌هائی از سخنان و نظرات دانشمندان را در این باره باز گو کند.امیدوارم که این اثر ناچیز مورد رضایت پروردگار عالم و ارواح مقدسه معصومین قرار گیرد و برای خوانندگان مثمر ثمر واقع شود و برای این عاصی باقیات و صالحاتی باشد برای «یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُوْن وَ الْباقِیاتُ الصّالِحاتِ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَوابًا»(۲) از جمله چیزهائی که در این ماه سفارش شده است عهد با ولی امر حضرت بقیه ا… عجل ا… تعالی فرجه و خواندن دعای معروف « اللهم کن لولیک الحجه ابن الحسن صلواتک علیه و علی آبائه فی هذه الساعه و فی کل الساعه ولیا و حافظا و قاعدا و ناصرا و دلیلا و عینا حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا» که سفارش اکید به خواندن این دعا شده است.بار خدایا در این ساعت و در هر ساعتی برای ولی خود حجه بن الحسن که بر او و بر پیروانش درود تو باد مراقب و نگهبان و یاور و رهنما و دیده بان باش تا آنکه او را در زمین خود با رغبت بر تخت سلطنت نشانده و ما را تا مدت طولانی از آن بهرمند ساز که این دعا در هر زمان و مکانی مستحب می‌باشد.دعا برای چنین معصومی که پرچمدار جهان اسلام بنیاگذار قسط و عدل مجدد دین مبین روشنگر آئین حضرت محمد مصطفی، فریادرس مستضعفین، ذلیل کنندن مستکبرین کوبنده مخالفین عزت بخش مومنین و مقدسین ، نجات بخش مسلمین ، حیات بخش اهل تقوا و یقین یکی از وظائف مومنین و منتظرین دعا به آن حضرت تا انشاءا… هر چه زودتر چشمان گنه‌کار ما به وجود آن عزیز نورانی گردد.
ماه رمضان ماه وزیدن نفحات الهی
ماه رمضان ماه وزیدن نفحات الهی وگشوده شدن درهای رحمت و مغرفت خداوندی است که در هر سال با فرا رسیدن آن جان تازه‌ای در کالبد وجودمان می‌دهد خداوند بزرگ، در این ماه با فراخوانی بندگان خویش بر خوان گسترده‌اش، هیچ لطف و عنایتی را از آنان دریغ نفرموده و تمام برکات را در دسترس آنان قرار داده است در این ماه مبارک درهای بهشت باز و درهای جهنم بسته شده است و شیاطین در زنجیر این الطاف همه زمینه التفات و توجه بندگان را به ذات اقدس الهی فراهم و جان تشنه‌ی آنان را مهیای دریافت پیام های هدایت و سعادت نموده است لذا این ماه مناسب‌ترین فرصت برای کسب تقوا و فضیلت همانطوریکه قرآن مجید به آن اشاره می‌کند که «یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوْا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامْ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَقُوْن»زندگی واقعیتی است که انسان باید در راستای آن راه کمال را بپیماید تا بتواند به هدف نهایی‌اش برسد هدف نهایی در حرکت انسان رسیدن به مقام انسانیت و قرب الی الله و تخلق به اخلاق الهی است برای حرکت صحیح در این مسیر و نیل به این هدف برنامه و دستور العمل صحیح لازم است تا رهرو بتواند بی آن که وقت گرانبها را هدر دهد یا خسته و سرگردان شود در مسیر رشد و تعالی قدم بردارد.این راه را باید با ایمان به خدا شروع کرد و به غیر او دل نبست و در راه اطاعت و عبادتش با اخلاص وکوشش گام برداشت بدیهی است با تکرار عمل صالح و ادامه اطاعت و عبادت روح آدمی صفا می‌یابد و برای ادامه مسیر آمادگی بیشتر پیدا می‌کند.در مرحله دوم انسان باید نفس را به تقوا و خویشتن داری زینت دهد و از محرمات الهی به طور جدی اجتناب کند انسان در سایه تقوا و اجتناب از گناهان به مدارجی از کمال روحی و تهذیب نفس می‌رسد که بعضی از آنها قابل توصیف نیست علاوه بر این به برکت تقوا در دنیا نیز از سلامت روح و نعمات بی پایان خداوند برخوردار می‌شود.
ماه رمضان باعث رشد و بالندگی روح
برای تغذیه و فربهی و شادابی بُعد انسانی و جنبه معنوی و روحی انسان نیازمندیهای غیر از نیازمندیهای مادی می باشد و این گونه نیست که با بدست آوردن عوامل و زمینه‌های شادابی، فربهی و آسایش تن زمینه تنومندی، رشد، نشاط و آرامش جان نیز فراهم گردد.لذا برای پرورش و رشد و بالندگی جان و تامین خواسته‌های آن باید به سراغ اموری غیر از عوامل تامین کننده نیازهای تن شتافت هدف اصلی و نتیجه نهائی و دستاورد اصلی «روزه» که برجسته‌ترین وظائف مسلمانان در ماه مبارک رمضان است تقوا می باشد.
«یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوْا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِیامَ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذیْنَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَقُوْن»(۳)
ای کسانی که ایمان آورده اید روزه بر شما واجب شده است همانطوریکه بر کسانی که قبل از شما بوده‌اند واجب بوده است امید است پرهیزکار شویدتقوا که همان نگهداری، کنترل و مهار تمایلات حیوانی و خواسته‌های نفسانی است یک اصل واقعی و عینی می‌باشد که در سایه‌ی روزه و روزه‌داری در وجود انسان محقق می‌گردد و ماه رمضان با همه‌ی آنچه که به همراه دارد در صدد کنترل انسان و مهار تمایلات حیوانی و ایجاد تقویت و روحیه‌ی مقاومت در برابر جاذبه‌های نفسانی است تا بتواند بُعْدِ حقیقی وگوهر اصلی وجود انسان را سر زنده، بالنده، با نشاط و فربه نماید
تا تو تن را چرب و شیرین می‌دهی
گوهر جان را نیابی فربهی
انسان برای تامین حیات معنوی خود و تقویت، پرورش فربهی روح خویش به این ماه الهی نیازمند است گرچه این فرضیه الهی مانند دیگر فرائض و تکالیف اسلامی تنها با یک بُعْدِ وجود انسان سر و کار ندارد و فوائد و آثار آن به حیات روحی انسان محدود نمی‌گردد و ضمن تامین نیازهای روحی و در پی داشتن آثار و نتایج معنوی بهره‌ها و برکات مادی و دنیای را هم برای انسان و جامعه به همراه دارد ولی هدف اصلی و نقش اساسی و تاثیر عمده ماه رمضان به حیات معنوی و روان انسانی مربوط می‌شود و آدمی برای بالندگی رشد و چالاکی به امساک، منع ومحدودیتی که ماه رمضان برای بُعْد حیوانی انسان ایجاد می‌کند نیازمند است این امساک هرگز به معنای محرومیت و از دست دادن توانایی‌ها و گرفتار ضعف و ناتوانی شدن نیست و روزه برای پیشگیری از محرومیت انسان و ایجاد قدرت کنترل در برابر شهوات نفس و تمایلات تن و بر خوردار ساختن وجود انسان از گوهرها و کمالات انسانی بسیار لازم و ضروری است.
ماه رمضان تولدی دیگر برای عابدان و عاشقان
در عرصه معنویت، بهار دیگر فرا رسید و تولدی دیگر را در عالم ملکوت بشارت داد.
بانک «یا اَیُّهَا الَّذیْنَ امَنُوْا اِسْتَجیْبُوْا لِله وَ لِلرَّسُولِ اِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ» در این عرصه عطرآگین زده شده است و رسالت مخاطبان شنیدن است و آنگاه لبیک و این لبیک باید درختانی سرسبز و تنومند و تربیت شده به ثمر بنشاند و این ماه چنین فرصت را در مقابل ما نهاده است.در این ماه با استعانت از درگاه احدیت و کمک گرفتن از انوار پاک چهارده معصوم (علیهم السلام) فرصت دیگری است برای پرداختن به درون و رسیدن به جهان طبیعت و لقاء حضرت حق اگر انسانها در راه رشد و تعالی خود و در راه عبادت خداوند که هدف آفرینش انسان است وجود خود را پیراسته از گناه کنند و تقوا و خداشناسی را برای همیشه در وجود خود زنده نگهدارند سعادت و عزت دنیا و آخرت را به دست آورده‌اند.مخصوصاً سفارش زیاد شده است که در ماه رمضان که بهترین فرصت برای تزکیه و کسب فضائل انسانی است از این نعمت عظمی بهرمند شده و اوقات را مغتنم شمرده وخود را مشغول به عبادت و اطاعت خداوند نمایند.
ساختار وجود انسان و فطرت اولیه‌اش، او را به سوی دریای معرفت الهی و عشق به پروردگار می‌کشاند در کشاکش هیاهوی زندگی و غوغای اجتماع، دست و پنجه نرم کردن با مشکلات زندگی گذر از گردنه‌های صعب العبور ناکامیها و تلخیها و شکستها ما را متوجه تکیه گاهی مطمئن می‌کند که همان وجود خدای بی‌نیاز مطلق است.وقتی انسان در زندگی از همه چیز ناامید شد و قلب خود را با یاد حق آرامش داد در آن لحظه ارتباط برقرار می‌شود و از خزانه غیب او رحمت سرازیر می‌شود و حاجات برآورده می‌گردد.در این ماه دست به دعا بر می‌داریم و از وجود حق بخواهیم که در مسیر او قرار گرفته و لحظه‌ای از یاد و ذکر او غافل نشویم.
ماه رمضان ماه پیوند مخلوق با خالق
ماه رمضان ماه پیوند عمیق مخلوق با خالق یکتاست که این پیوند روحی و قلبی بین عبد و مولا بوسیله روزه‌داری برقرار می‌باشد تا جائی که صائم همه‌ی هم و غم خود را صرف رضایت حضرت حق می‌کنند تا به وسیله این عمل پالایش درون کند و همه‌ی صفات رذیله درونی و برونی را به خاطر رضایت او خالصا و مخلصا از وجود خود بزداید و خود را به قربش نزدیک تا به همه صفات الهی آراسته گردد.
بیائیم در این ایام از سیمای پرفروغ ماه رمضان استفاده کنیم
چهره پرفروغ ماه رمضان آنگاه قابل مشاهده است که پرده از دیدگاه آدمی برداشته و غبار تن حجاب رخسار زیبای جان نگردد و خواهشهای نفسانی، مانع رؤیت ارتباط نیازهای جان آدمی با حقیقت و ماهیت روح پرور ماه رمضان نباشد و نگاه صحیح به این ماه و رابطه آن با جان آدمی و نیازهای او بدست آید در اینصورت لحظه لحظه‌ی این ماه و همه‌ی آنچه که به همراه دارد موجب خیر، برکت و مبارکی برای انسان است که آن را درک کرده و برای آسایش انسانی بستر افکنده است چقدر شنیدنی است این گزارش محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام «ان ا… تعالی ملائکته موکلین بالصائمین یستغفرون لهم فی کل یوم من شهر رمضان الی‌آخره و ینادون الصائمین کُلَّ لَیْلَهٍ عند افطارهم: ابشروا عباد ا…. فقد جعلتهم قلیلاً و تَسْجَعُوْنَ کثیراً بورکم و بورک فیکم…»(۴)
خداوند دارای ملائکه‌ای است که وظیفه آنان استغفار نمودن برای روزه‌داران در هر زمان از ماه رمضان تا پایان این ماه است و در هر شب هنگام افطار به روزه داران بشارت می‌دهند ای بندگان خدا اندکی گرسنگی را چشیدید و بزودی سیر می‌گردید شما و آنچه که برای شماست مبارک گردید.آری اگر روح انسان را بشناسیم و نیازهای حقیقی او را بدانیم و رابطه بنده را با عالم ملکوت به درستی دریابیم نه تنها ماه رمضان را موجب محرومیت و محدودیت نمی‌دانیم بلکه آن را موجب توسعه و پیشرفت وجودی وصعود و تکامل انسانی خواهیم دانست و در این صورت برای تکامل و تعالی انسان و رسیدن به کوی حق روزه و ماه رمضان و اموری که موجب بالندگی و نشاط و قوت جان می‌گردد را در خود محقق کنیم. چنان که در این روایت نبوی آمده است.
«مَنْ عَرَفَ اللهَ و عَظَّمَهُ، مَنَعَ فاهُ مِنَ الْکلامِ وَ بَطْنَهُ مِنَ الطَّعامِ و عَنّی نَفْسَهُ بِالصیامِ وَ القِیامِ …
کسی که خدا را به درستی شناخت و به عظمت او پی برده باشد دهان خود را از سخن بیهوده و شکمش را از غذا باز داشته و رنج روزه و عبادت را بر خود هموار می‌کند.با این نگاه و شناخت انسان مومن هرگز به از دست دادن ماه رمضان راضی نمی شود و در صورت از دست دادن آن سخت نگران و بسیار آزرده خاطر و ملول می‌گردد و آنچنان که در زمزمه‌های عارفانه زین العابدین مشاهده می‌شود ما با این ماه خداحافظی می‌کنیم خداحافظی کسی که جدایی‌اش برای او سخت است و این جدایی ما را اندهگین می‌کند و بارفتنش تنها می‌شوم(۵).
روزه داری مقدمه ای برای خدا شناسی
وقتی انسان با عمق جان و روح به این حکم استوار و عظیم و پر منفعت الهی بنگرد به این حقیقت پی می‌برد که یکی از راههای خودشناسی که مقدمه‌ی خداشناسی می‌باشد روزه‌داریست که انسان می‌تواند با انجام این عمل خود را به معبود حقیقی برساند.
وقتی انسان درباره علت و فلسفه‌ی واجب شدن روزه بر بندگان نظر کند عشق بی‌انتهای حضرت حق را بر سر بندگان احساس می‌کند که چنین تحفه‌ی آسمانی را به آنها ارزانی داشته است و با تمام وجود در‌میابد که خداوند منّان از باب لطف و احسان و بخشش خواسته که درهای رحمت بی‌انتهایش را به روی بندگان باز گرداند لذا می بینیم این علاقه در معصومین زیاد بوده بطوریکه حتی در غیر ماه رمضان به عنوان روزه مستحبی روزه میگرفتند تا با انجام این عمل نیکو خود را به حضرت احدیت نزدیک گردانند.وجود نازنین عالم امکان یعنی خاتم انبیاء حتی بعد از سپری شدن عید سعید فطر تا شش روز روزه مستحبی میگرفتند تا یکدفعه خود را از این ماه عزیز جدا نکند و فراق این ماه عظیم بر ایشان آسان گردد.
ماه رمضان ماه رحمت و غفران الهی
ماه رمضان، ماه رحمت، ماه برکت، ماه مغفرت، ماه کرامت ، ماه عزت، ماه توبه، ماه آمرزش، ماه خود سازی، ماه تصفیه درون از رذائل و در یک کلام ماهی که می‌تواند انسان پیراسته از همه‌ی رذائل و آراسته به همه‌ی حسنات و فضائل گردد ماه رمضان ماهی است که خوان نعمت الهی در سر تا سر گیتی پهن شده و همه مومنین و مومنات بر سر این سفره نشسته و استفاده می‌کنند خاصه سالکان و نیکان که از این سفره پهن شده کمال استفاده را می‌برند.
«ماه رمضان ماه نزول قرآن»
ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده و بهترین شبها را در بر دارد که حتی ملائکه فوج فوج جهت افاضه فیض بر روی زمین آمده وحسنات نیکوکاران و مومنین را بالا می برند ماه رمضان ماهی است که نام آن درقرآن چندین بار ذکر شده است که این خود دلیل عظمت و ارزش این ماه عزیر است و اگر کسی بتواند حقیقتاً و مخلصاً و خالصاً خود را همراه و هماهنگ این ماه بکند خیر دنیا و آخرت را شامل خود نموده است.لذا برادرم و خواهرم باید این ماه را مغتنم بشماریم و چنانچه از روی غفلت گناهی را مرتکب شده‌ایم فرصت را غنیمت شمرده و از اعمال ناشایسته خود توبه کنیم آنهم توبه نصوح بنابراین ماه رمضان ماه قرآن ماه هدایت، ماه شناخت حق از باطل است و علت اینکه ماه رمضان برای روزه گرفتن انتخاب شده است اینستکه این ماه بر سایر ماههای سال برتری دارد چون قرآن در آن نازل شده است «شَهْرُ رَمَضان اَلَذی اُنْزِلَ فِیْهِ الْقُرْآن»قرآن کتاب هدایت و راهنمای بشریت که با دستورات و قوانین خود روشهای صحیح را از غیر صحیح جدا نموده و دستور سعادت انسانها را آورده است در این ماه عظیم است که قرآن بر قلب نازنین رسول خدا نازل گردیده است.
حتی در روایات اسلامی آمده است که سایر کتب آسمانی «تورات» «انجیل» «زبور» «صحف» در این ماه نازل شده‌اند.امام صادق می فرماید «تورات» در ششم ماه مبارک و «انجیل» در دوازهم و «زبور» در هیجدهم و «قرآن مجید» در شب قدر نازل گردیده است.(۶)
و بدین ترتیب ماه رمضان ماه نزول کتابهای بزرگ آسمانی و ماه تعلیم و آموزش بوده است چرا که تربیت و پرورش بدون تعلیم و آموزش صحیح ممکن نخواهد بود.برنامه تربیتی روزه نیز باید با آگاهی هر چه بیشتر با تعلیمات آسمانی هماهنگ گردد تا جسم و جان آدمی از آلودگی گناه شستشو داده شود.پس بیائیم در این ماه که خداوند او را به خود نسبت داده است همه اعمال را با یک برنامه صحیح انجام دهیم تا حقیقتا میهمان حضرت حق باشیم و در واقع خود را به حضرت احدیت نزدیک کنیم کسی که در این ماه خود را به اعمال خیر و نیک بپیوند، در واقع خود را به ذات حق متصل گردانیده است و جملگی اعمال مومنین در این ماه رنگ و صبغه الهی می‌گیرد بطوریکه حتی خواب انسان روزه‌دار عبادت محسوب می‌گردد پس راستی چه ماه بزرگی
«روزه دار مزین به رنگ و صبغه الهی»
همانطوریکه می دانیم روزه یک عمل درونی و پنهانیست و انسان مجبور نیست کسی را از این عمل درونی آگاه کند وحتی کسی هم قدرت تشخیص چنین موضوعی را ندارد که بفهمد که انسان مقابل آیا روزه است یا خیر در ثانی روزه بر محور ترک است، ترک خوردن و آشامیدن ترک سخن اضافی و ترک شهوت که جملگی این عمل دارای صفات سلبی است و در این حال است که روزه دار مزین به رنگ و صبغه الهی می‌گیرد.
روزه حقیقی بر دل و جان و عقل تجلی می‌کند.
آثار معنوی روزه بر دل و جان و عقل انسان تجلی می‌کند و انسان را به حقیقت واحد و اصل و انسان روزه دار را به بهشت برین آنجائی که «عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ ا…» می باشد.
آن بهشتی که فقط مخصوص روزه دارانست و غیر از روزه داران کسی نمی‌تواند به این بهشت پا نهد و در آنجا از طنین و آواز بلبلان بهره برد جائی که شنوندگان عالم مانند آن را هنوز نشنیده‌اند آن مکانی که حورالعین خود را برای روزه داران بآرایند، و بر غرفه‌های بهشت آیند و همه روزه داران را صدا زنند « اَلا هَلْ مَنْ خاطَبَ اِلَی ا…» آیا کسی است که ما را خطبت کند پس بیائیم با رمضان میثاق و پیمان الهی ببندیم.
روزه تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست.
اما روزه نخوردن و نیاشامیدن نیست بلکه روزه شرایطی دارد که باید آن شرایط را حفظ کنیم تا روزهای کامل و تمام داشته باشیم و آن شرائط یکی سکوت وجودمان است دوست عزیزم مگر نشنیده‌ای مریم بنت عمران گفت نذر کردم روزه باشم و با انسانی امروز سخن نگویم پس چون روزه گرفتی زبان را از دروغ حفظ کن و چشم از نامحرمان ببند با هم بر سر مسائل دنیائی دعوا نکنیم و با یکدیگر حسادت نورزیم غیبت یکدیگر را نکنیم به یکدیگر دروغ نگوئیم مباشرت خلاف نداشته باشیم از غیبت و ناسزا و شماتت ومسخره کردن و جدال و دشمنی و ظلم و سبک سری و زجر دادن به همنوعان پرهیز داشته باشیم.
از یاد خدا ونماز غفلت نکنیم صحبت و سکوت از هر گناه مربوط به زبان را رعایت نمائیم بردباری و استقامت و صدق را مراعات کنیم و دوری از شرور اجتناب از قول زور و کذب و افترا و خصومت و سوءظن و غیبت و سخن چینی را نصب العین خود قرار ندهیم خود را مشرف به آخرت ببینیم و منتظر آن ایام باشیم که مقابل حضرت حق جهت جواب گوئی قرار می‌گیریم و فقط چشم به وعده خدا ببندیم و از ماسوی ا… ببریم تا به لقاء او واصل گردیم.آرامش و وقار و خضوع و خشوع به خرج دهیم و ذلت عبد خائف از مولاء را در خود ایجاد کنیم همیشه در مقام خوف و رجاء باشیم به نحوی که از ماسوی‌ا… آزاد شده و با این روزه که دارای چنین سکوتی از همه گناهان است به ولایت خدا پیوسته باشیم گناهانی را که خداوند در ظاهر و باطن از آن نهی کرده است حق خشیت او را در نهان و آشکار به جای آوریم و ای دوست عزیز در ایام روزه وجودت را به حق ببخش به نحوی که قلب را برای او فارغ کنی و دل را برای اجرای فرامین منصوب نمائی چون چنین کردی به حقیقت روزه رسیده‌ای و امور ولایت را اطاعت کرده‌ایم و هر چه از این برنامه‌ها کم بگذاری به آن مقداری از ارزش روزه ات کم می شود تا این که حضرت صادق علیه السلام فرمود روزه فقط خود داری از خوردن و آشامیدن نیست بلکه خداوند روزه را حجاب بین عبد و تمام گناهان فعلی و قولی قرار داد آنکس که این شرایط را عمل کند روزه را افطار کرده که روزه‌داران چقدر اندک وگرسنگان چه بسیار.
رمضان به چه معنا است
گفته شده لفظ رمضان از «رمضا» که به معنی ریگ و سنگ تافته شده گرفته شده است اصمعی از ابوعمرو می‌گوید بخاطر این رمضان را رمضان می‌خوانند که شتر بچه در او از شدت گرما بریان می‌شود همچنین به آتش «رمضان» گویند «لِاَنَّ الذُنُوْبَ تُرْمَضُ فِیْهِ» چون در ماه رمضان گناهان نابود می شود و اگر چنین نامی به رمضان اطلاق می‌شود بخاطر اینکه دلها در این ماه از موعظت و تقوی نصیب می‌برد چنانکه سنگها از حرارت آفتاب.بعضی رمضان را به معنی باران تابستانی که عالَمْ را از گرد پاک می‌کند تعریف کرده‌اند.بعضی گفته‌اند رمضان از مصدر «رمض» به معنای شدت گرما و تابش آفتاب بر رمل معنا کرده‌اند که انتخاب چنین واژه‌ای براستی از دقت نظر و لطافت خاصی برخوردار است چرا که سخن از گداخته شدن است. شاید به تعبیری دگرگون شدن در زیر آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بی امانش زیرا که رمضان ماه تحمل شدائد و عطش ناشی از آفتاب سوزان یا گرمای شدید روزهای طولانی تابستان.همانطوریکه در فصل تابستان هرگاه باران از آسمان می‌ریزد گرد و غبار را پاک می‌کند همینطور در ماه مبارک رمضان گناهان پاک و شسته می‌شود و در واقع شخص روزه دار در آخر ماه رمضان مانند فرزندی است که تازه متولد شده است(۷)
تعریف رمضان از منظر رسول اکرم (صلی ا… علیه و آله و سلم)
قال رسول ا… (صلی ا… علیه و اله و سلم) اِنَّما سُمِیَّ الرَمَضان لِاَنَّهُ یُرْمَضُ الذُنُوْب(۸)
ماه رمضان را رمضان نامیدند چون گناهان را از بین می‌برد.
وجه تسمیه رمضان از زبان امام باقر علیه السلام
رمضان اسمی از اسماء الهی می باشد نباید درکلام به تنهائی ذکر شود مثلا چنین بگوئیم رمضان آمد یا رمضان رفت بلکه باید گفته شود ماه رمضان آمد یا ماه رمضان رفت، یعنی ماه را باید به اسم رمضان اضافه نمود در این رابطه پای سخنان امام باقر علیه السلام می‌نشینیم و به کلام آن بزرگوار با دل و جان گوش فرا می‌دهیم.هشام نقل روایت می‌کند و می‌گوید: ما هشت نفر از رجال در محضر حضرت ابی جعفر امام باقر علیه السلام بودیم در این هنگام سخن از رمضان به میان آمد.فقال علیه السلام: لا تَقُوْلُوْا هذا رَمَضان، وَ لا ذَهَبَ رَمَضان وَ لاجاءَ رَمَضان فَاِنَّ رَمَضانَ اِسْمٌ مِنْ اسماءِ ا… عزوجل لا یجیء و لا یَذْهَبُ وَ اِنَّما یجیءُ وَ یَذْهَبُ الزائِلْ وَ لکِنْ قُوْلُوْا شَهْرُ رَمَضان فَاشَهْرُ المُضاف اِلَی الاِسمِ، وَ الاِسْمُ اِسْمُ ا… . وَ هُوَ اَلشَّهْرُ الَّذی اُنْزِلَ فِیْهِ القُرآن وَ جَعَلَهُ ا… تَعالی مَثَلاً وَ عِیْداً کَقَوْلِهِ تَعالی فی عِیْسَی بْنِ مَرْیَم عَلَیْهِمَا السَلام وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبَنی اسرائیل(۹)امام باقر علیه السلام فرمود نگوئید این است رمضان و نگوئید رمضان آمد یا رمضان رفت رمضان نامی از اسماء ا… است که نه می رود ونه می‌آید بلکه رفتن و آمدن برای شیئ است که فنا پذیر است و او وجود ممکن است و الا وجود واجب بالذات قابل تغییر و تبدیل نمی‌باشد تا چنین تعریفی بر او صادق آمدبلکه چنین باید بگوئید ماه رمضان یعنی ماه را اضافه به رمضان کنید تا خدای ناکرده سخنی نگوئیم که سر از شرک در آورد که چنین سخنی در ذات حق نشاید و ماه رمضان ماهی است که قرآن در او نازل شده است و خداوند او را مثل عید قرار داده است همانطوریکه خداوند بزرگ عیسی بن مریم علیها السلام را برای بنی اسرائیل قرار داده است.
روزه از نظر لغت
« اَلصِیامُ لُغَهً: اِلْاِمْساک وَ التَرْک مُطْلَقاً، سَواءٌ کان عَن الطَعَام و الشَّرابِ اَوْ عَنِ الْعَمَلِ وَ الْکَلامِ روزه از نظر لغت به معنی امساک و ترک مطلق چیزها اعم از خوردنیها و آشامیدنیها و یا از هر عملی و سخنی می‌باشد «اَمْسَکَ الشَّیُ عَلی نَفْسِهِ» یعنی خود را از هر چیزی باز داشت.خداوند به حضرت مریم (علیها السلام) فرمود « فَقَولِی اِنِّی نَذَرْتُ الرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ اُکَلِمُ الْیَوْمَ انسِیا)(۱۰) زمانی که مردم به نزد حضرت مریم آمدند و گفتند ای مریم این فرزند را بدون پدر چگونه آورده‌ای خداوند به او فرمود هر کس از جنس بشر را ببینی به اشاره به او بگو که من برای خداوند روزه سکوت کرده‌ام و با هیچ کس به علت روزه‌ام سخن نخواهم گفت «بنابراین صوم به معنی امساک مطلق است»
روزه از نظر اصطلاح و شرع
« اَلصِیامْ: «اَلْاِمْساکُ عَنِ المُنفطِرات «حقیقهً فی وَقْتٍ مخصوصٍ بِنیَهٍ مِنْ اَهْلِها
صوم به معنای باز داشتن نفس از کل مفطرات حکمی و حقیقی است که در وقت محدود و با نیتی و شرایطی خاص که در رساله عملیه مذکور شده می‌باشد و مقصود امساک از مفطرات حقیقی مثل خوردنیها و آشامیدنیها و آمیزش جنسی و هر چیزی دیگری که داخل بدن شود از راه منافذ طبیعی مثل خوردن دارو وغذا که مبطل روزه است
روزه چهار گروه مقبول نیست
حضرت صادق علیه السلام فرمود: لاصِیامَ لِمَنْ عَصَیَ اَلْاِمامُ الْعادِلَ وَ لا صِیامَ لِعَبْدٍ ابِقٍ حَتی یَرْجِعَ وَ لا صِیامَ لِاِمرَاَهٍ ناشِزَهٍ حَتی تَتَُوْبَ وَ لا صِیامَ لِوَلَدٍ عاقٍ حَتی یَبُرَ.(۱۱)
کسی که پیشوای امام عادل را نافرمانی کند و از او اطاعت ننماید روزه او صحیح نیست عبد فراری تا هنگام مراجعت به مولاء روزه او باطل است این و روزه زن و فرزند که نافرمانی و مورد عاق پدر قرار گیرد تا وقتی که توبه نکند مورد قبول حضرت حق قرار نمی‌گیرد.
فاطمه زهرا (علیها السلام) در آداب صائم می‌گوید
حضرت فاطمه (علیها السلام ) سَیِّده عالم در آداب روزه داری می‌فرماید :
عَنْ جَعْفَرِ ابن مُحَمَد عَنْ آبائِهِ عَنْ فاطِمَهِ (علیهم السلام): اِنَّها قالَتْ ما یَصْنَعُ الصائِمُِ بِصِیامِهِ اِذا لَمْ یَعْصِ لِسانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَهُ»
جعفر بن محمد «علیهما السلام» از اباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول ا… (صلی الله علیه و آله و اجمعین) روایت می‌کند که حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود صائم با روزه خویش کاری نکرده ( یعنی حق روزه را ادا نکرده) هرگاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از آنچه بر آنها حرام است حفظ نکرده باشد.
یعنی روزه یک مسمای واقعی از حفظ شکم از کل خوردنیها و نوشیدنیها و مبطلات دیگر و خلاصه‌ای از اجتناب از گناهان و معاصی خداوند می باشد زیرا روزه دار بدون پرهیز از تمامی محرمات روزه واقعی را در خویش تحقق نبخشیده است.
روزه داران چقدر اندکند وگرسنگان چه بسیار
امام باقر علیه السلام فرمودند :خداوند تبارک وتعالی را ملائکه ایست که موکل بر روزه داران از روز اول ماه تا آخر ماه برای روزه داران طلب مغفرت می کند وهر شب به هنگام افطار فریاد زنند ای بندگان خدا شمارا بشارت باد که گرسنگی کمی کشیدی وبه دنبال آن سیری شما زیاد است وچون شب آ خر رسید فریاد می زنند که مبارک باد بر شما که خداوند شما را مرزیده وتوبه شما را قبول کرد بنگرید بعد از این چگونه زندگیتان را شروع می کنید هیچ میدانی که شهر رمضان چیست؟ شهر رمضان شهری است با ادراک وشعور، شهری که شفاعت می‌کند. روایت است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: در قیامت می بینیم که شخصی را می‌‌کشند می‌گوید : کجا می‌برند ؟ ملائکه در جواب می‌گویند «هذا مَنْ خضمُهُ شهُر رَمَضان» می فرماید :« وَ اَنَا بَرِیٌ مِمَنْ خَصْمُهُ شَهْرَ رَمَضان» یعنی من از کسی که ماه رمضان دشمن اوباشد بیزارم پس ای دوست خودت را باخبر کن و بگو: ای نفس «قَدْ دَخَلَ شَهْرُاللهِ المُعَعْلَمْ. بعداز آگاهی در عظمَتَش بکوش مبادا کاری کنیم که روزه شهرالله غیراز تشنگی وگرسنگی برماچیزی نداشته باشد. ماه بزرگ است پس به گناه آلوده اش مکن پس باید کاری کنیم که ماه رمضان از دست ما در سلامت باشد بطوری که بر ایمان ماه رمضان وماه مبارک باشد نه ماه منحوس ونفرت انگیزپس خدایا آنچه که ازکرامت خود بر اولیاء خویش وعده فرموده ای به ما عطاکن وآنچه که بر خود واجب کرده ای که به تلاش کنندگان درراهت بدهی به ماهم عطاکن وما را در زمره کسانی قرار ده که مستحق مقام بلند بهشت اند.
خطبه امام رضا(ع) در فضیلت روزه
امام رضا (علیه السلام) فرمودند «اَلْحَسَناتُ فی شَهْرِ رَمَضان مَقْبُوْلَهٌ، وَ السَّیِاتُ فِیْهِ مَغْفُوْرَهٌ مَنْ قَرَأفی شَهْرِ رَمَضان آیهٌ مِنْ کِتابِ اللهِ عَزَّوَجَل کانَ کَمَنْ خَتَمَ القُرآنُ فی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ ضَحِکَ فِیْهِ فی وَجْهِ اَخِیْهِ الْمُوْمِنِ لَمْ یَلْقَهُ یَوْمَ القِیامَهِ اِلَّا ضَحِکَ فی وَجْهِهِ وَ بَشَّرَهُ بِالْجَنَّهِ وَ مَنْ اَعانَ فِیْهِ مُوْمِناً اَعانَهُ اللهُ تَعالی عَلَی الجَوازِ عَلَی الصِراطِ یَوْمَ تَزلُّ فِیْهِ الْاَقْدامُ وَ مَنْ کَفَّ فِیْهِ عَضَبَهُ کَفَّ اللهُ عَنْهُ یَوْمَ القِیامَهِ وَ مَنْ اَغاثَ فِیْهِ مَلْهُوْماً آمَنَهُ اللهُ مِنَ الفَزَعِ الْاکبَرِ یَوْمَ القِیامَهِ وَ مَنْ نَصَرَ فِیْهِ مَظْلُوْماً نَصَرَهُ اللهُ عَلی کُلِّ مَنْ عاداهُ فِی الدُّنْیا وَ نَصَرَهُ یَوْمَ القِیامَهِ عِنْدَ الحِسابِ وَ المِیْزانِ شَهْرُ رَمَضانِ شَهْرُ البَرْکَهِ وَ شَهْرُ الرَّحْمَهِ وَ شَهْرُ الْمَغْفِرَهِ وَ شَهْرُ التَوْبَه وَ شَهْرُ الاِنابَهِ وَ مَنْ لَمْ یَغْفِرْ لَهُ فی شَهْرُ رَمَضان فی اَیُّ شَهْرٍ یُغْفَرْ لَهُ فَاَسْئَلُوْ اللهَ اَنْ یَتَقَبَّلْ مِنْکُمْ فِیْهِ الصِّیامَ وَ لا یَجْعَلَهُ اخِرَ العَهْدِ مِنْکُمْ وَ اَنْ یُوَفِقَکُمْ فِیْهِ لِطاعَتِهِ وَ یَعْصِمَکُمْ مِنْ مَعْصِیَتَهِ اِنَّهُ خَیْرُ مَسْؤُوْلٍ(۱۲)
ترجمه خطبه امام رضا(ع)
کارهای نیک در ماه رمضان مقبول است وگناهان آمرزیده است کسی که در ماه رمضان یک آیه از قرآن را بخواند مثل این است که در غیر رمضان یک ختم قرآن کرده است وکسی که دراین ماه روی خوش به برادر ایمانیش نشان دهد و با خنده دلش را خوش کند روز قیامت او را ملاقات نمی کند مگر اینکه می‌خندد و خوشحال می‌کند او را و بهشت را به او بشارت می‌دهد و کسی که در این ماه اعانت کند (خدمتی به برادر ایمانیش بنماید) خداوند او را هنگام عبور از پل صراط (آن روز که تمام پاها می‌لغزند و به جهنم می‌افتد) کمکش می‌کند و کسی که در این ماه خشم و غضبش را از ( زیر دستان و مردم) نگهدارد روز قیامت خداوند خشم و غضبش را از او نگه می‌دارد و اگر کسی بیچاره‌ای را در یابد خداوند در روز قیامت از فزع اکبر امانش می‌دهد اگر کسی در این ماه ستمدیده‌ای را یاری کند خداوند در دنیا از کل دشمنانش حفظ می‌کند و در روز قیامت هنگام حساب و میزان اعمال یاریش می‌فرماید آری ماه رمضان ماه برکت و رحمت است ماه‌آمرزش و پذیرش توبه است ماه برگشت از معاصی است هر کسی در این ماه رمضان آمرزیده نشد و از غفران بی پایان الهی بره‌ای نگرفت پس در چه ماهی آمرزیده می شود پس بخواهید و سوال و استغاثه کنید از خداوند که روزه شما را در این ماه قبول فرماید و این ماه را آخرین رمضان شما قرار ندهد و شما را در این ماه بطاعت خویش موفق بدارد و از معاصی خویش حفظتان کند که براستی او بهترین خالقی است که از شما سئوال نمی‌نماید اما به خوبی قادر به اداء حوائج شما می‌باشد
برای روزه دار واقعی عِدْل و اندازه‌ای نیست
عَنْ اَبی اَمامَهِ: «قالَ قُلْتَ یا رَسُولَ ا… (صلی ا… علیه و آله) مُرْنی بِعَمَلٍ قالَ: عَلَیْکَ بِالصَّوْمِ فَاِنَّهُ لا عِدْلَ لَهُ قُلْتُ یا رَسُوْلَ اللهِ مُرْنی بِعَمَلٍ قالَ عَلَیْکَ بِالصَّوْمِ فَاِنَّهُ لا مِثْلَ لَهُ(۱۳)
ابی امامه یکی از یاران پیامبر صلی ا… علیه و آله گفت عرض کردم ای رسول خدا صلی ا… علیه و آله مرا به عملی شایسته راهنمائی فرما حضرت فرمود بر تو باد بر روزه زیرا که روزه عدل و همتا ندارد و ثوابش هم از اندازه‌گیری و وزن گذشته است عرض کردم: یا رسول الله صلی ا… علیه و آله مرا به عملی راهنمائی فرما فرمود: بر تو باد به روزه گرفتن زیرا مثل و مانندی (در عبادات) برای روزه نیست.
و این توصیه پیامبر صلی ا… علیه و آله باعث شد که ابوامامه و همسرش و خادمشان همیشه روزه بودند و به روزه داری معروف گشتند.
روزه باعث تقویت اراده و ایمان انسانیست
روزه با کیفیتی که دارد در حقیقت روح معنوی و ایمانی انسان را تقویت و اراده او را در اجتناب از معاصی و گناه قوی و نیرومند می‌گرداند و رمضان ماه خود سازی و تزکیه است
در این باره امام علی علیه السلام چنین توصیه می‌فرماید «عَلَیْکُمْ بِصِیامِ شَهْرِ رَمَضانِ فَاِنَّ صِیامَهُ جُنَّهً حَصینَه»(۱۴)
بر شما باد به روزه‌ی ماه رمضان زیرا روزه این ماه سپری است نگهدارنده از آتش جهنم ( و یا قلعه ایست محکم که انسان را از تمامی خطرات حفاظت می‌نماید.)
ماه رمضان ماه تزکیه نفس
سپاس خدایی را سزاست که ماه خود رمضان را ماه صیام و روزه و ماه اسلام و ماه تزکیه و ماه تصفیه و پاک شدن از گناهان و ماه قیام و ایستادن برای نماز در شبها یا به پا خاستن برای احیای اسلام و جهاد در راه خدا را یکی از آن احسان قرار داد آن چنان ماهی که قرآن در آن فرو فرستاده شد در حالی که برای مردم راهنما و نشانه‌های آشکار رهبری و جدا کننده میان حق و باطل است توصیف امام سجاد در دعای خود هنگام حلول ماه رمضان»
«فَاَبانَ فَضِیْلَتَهُ عَلی سائِرِ الشُهُوْرِ بِما جَعَلَ لَهُ مِنَ الحُرُماتِ المَوْفُورَهِ وَ الفَضائِلِ المَشْهُورَهِ فَحَرَّمَ فیهِ ما اَحَلَّ فی غَیْرِهِ اِعْظاماً وَ حَجَرَ فیهِ المَطاعِمِ وَ المَشارِبَ اِکْراماً وَ جَعَلَ لَهُ وَقْتاً بَیْناً لا یُجیْزُ – جَلَّ وَ عَزَّ اَنْ یُقَدِّمُ قَبْلَهُ وَ لا یَقْبَلُ اَنْ یُؤَخِّرَ عَنْهُ ثُمَّ فَضَّلَ لَیْلَهً واحِدَهً مِنْ لَیالِیْهِ عَلی لَیالی اَلْفِ شَهْرٍ وَ سَمّاها لَیْلَهَ الْقَدْرِ تَنَزَّلُ المَلائِکَه وَ الرُّوحُ فِیها بِاِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ اَمْرٍ سَلامٌ دائِمُ البَرْکَهِ اِلی طُلُوعِ الفَجْرِ عَلی مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ بِما اَحْکَمَ مِنْ قَضائِهِ »«پس برتری آن را بر ماههای دیگر به سبب حرمتها و گرامی داشتنهای بسیار و فضائل و برتری های آشکار که برای آن قرار داد هویدا گردانید و در آن ماه از جهت بزرگ داشت آنچه که در ماههای دیگر حلال کرده حرام نمود و خوردنیها و آشامیدنیها را در (روزهای) آن منع کرد و برای آن وقت آشکاری (معیّنی) قرار داد که خدا بزرگ و توانا جائز و روا نمی‌داند که پیش انداخته شود و نمی پذیرد که از آن وقت به تاخیر افتد سپس عبادت و بندگی در شب قدر آن را به عبادت در شبهای هزار ماه برتری داد و آن را شب قدر نامید (شبی که خدای تعالی اَجَلْها و روزیها و هر امری که حادث می‌شود را مقدر می‌فرماید) در آن شب بسیاری از فرشتگان و روح که مخلوقی است بزرگتر از فرشته به فرمان پروردگارش بر هر که از بندگانش بخواهد با قضا و قدری که محکم و استوار کرده که تغییر و تبدیلی در آن شب به زمین می‌آیند.
بار خدایا از تو می‌خواهیم که ماه رمضان را برای ما ماه عبادت و بندگی قرار ده و اوقات آن را به طاعت و فرمانبرداری از تو آراسته گردان و ما را در روزش به روزه و شبش به نماز و زاری بسوی درگاه خود وا دار.
آغاز سال قمری در روایات و درخواست انسان از خداوند از زبان معصومین
اَللّهمَ اَنتَ اِلا لَهُ الْقَدیم وَ هذهِ سَنَهٌ جَدیده فَاَسْاَلُکَ فِیهِما العِصْمهَ مِنَ الشَّیطانِ وَ القُوَّهِ عَلی هذِهِ النَفْسِ اَلامارهِ بِاْسُوءِ وَ الْاِشتغالِ بِما یُقَرِبُنی اِلَیْکَ …. مفاتیح
بعضی اولین ماه قمری را ماه رمضان دانسته و استناد به روایتی از امام صادق علیه السلام کرده‌اند عَنِ الصادِق علیه السلام قالَ شَهرُ رَمَضان راسُ السَّنَهِ(۱۵)
و بعضی اول سال قمری را شوال فرض نموده‌اند و بعضی دیگر اول سال را سال شمسی حساب نموده‌اند و بعضی شب قدر را اول سال قمری عنوان نموده‌اند.
عَنِ الصادق علیه السلام: قالَ لَیلهُ الْقدرِ فی اَوَّلِ السَّنَهِ فی اخِرُها(۱۶)
نظر سید بن طاوس
وَ اعْلَمْ اِنِّی وَجَدْتُ الرِوایاتِ مُختلفاتِ فی اَنَّهُ هَلْ اولُّ السِنَهِ المحرم اَوْ شهرُ رمضان لکنَّنی رَاَیْتُ عَمَلُ مَنْ اَدرکتُهُ مِنْ عُلماءِ اَصحابِنا المُعْتَبرین و کثیراً مِن تَصانیفِ عُلمائهم الماضین اِنَّ اَوَّلُ السَنه شهرُ رمضان عَلی التَعیینُ و لَعَّلَ شهرُ الصیام اَوَّلُ الطام فی عباداتِ الاِسلامِ اَلمُحَرَّم اَوَلُّ السَنَه فی غَیرِ ذالکَ مِنَ التواریخ ومَهامِ الاَنام(۱۷)من روایات مختلفی در این باره که آیا اول سال ماه رمضان است یا ماه محرم دیده‌ام. ولی از عمل علمایی که محضر آنان را درک کرده و بسیاری از تالیفات علمای گذشته متوجه شده ام که اول سال به صورت قطعی ماه رمضان است
دعای پیامبر هنگام هلال ماه رمضان
کان رسول الله (صلی ا… علیه و آله) اِذا اَهَلَّ هِلالَ شهرَ رمضان اِسْتَقْبَلَ القِبْلَه و رَفَعَ یَدیْهِ و قالَ «اَللّهُمَ اَهِّلُهُ عَلینا بالْاَمْنِ و الایمانِ و السَّلامهَ و الْاِسلامِ و الْعاقِبهِ المُجَلِّلَهِ و الرِزقِ الواسعِ و دَفَعَ الْاَسقامِ اَللّهُمَ ارْزُقنا صِیامَهُ و قِیامَهَُ و تِلاوهِ القُرآنِ فیه و سَلُّتْهُ لنا و تُسَلَّمْهُ منّا و سَّلَمْنا فِیه(۱۸)
رسول الله صلی ا… علیه و آله هنگامی که رویت هلال رمضان می‌فرمود رو به قبله می نمود و دستهای مبارکش را بلند می‌کرد. پروردگارا این ماه را بر ما نو گردان تا به امن و امان و سلامتی و اسلام و تندرستی و روزی فراخ نائل گردیم. خدایا در این ماه رزق و روزی ما را زیاد گردان و از تو می‌خواهیم همه ناملایمات را از ما دور گردان و توفیق عبادت و تلاوت قرآن به ما عنایت گردان و این ماه را بر ما سالم و تمام گردان و او را از ما سالم بدار.
خواسته های ما هنگام رویت هلال
از موضوعات مهمی که همراه با رویت هلال از خدای با عظمت در این ماه شریف مسالت می‌نمائیم اینست که خدایا با نو شدن این ماه از شما مسالت می‌طلبیم که امنیت وایمان و اسلام با عافیت تام و تمام، روزی وسیع، رفع بیماریها، تلاوت قرآن و مدد بر نماز و روزه، و دعا بر اینکه خدایا امنیت و سلامت را بر ما قرار ده و خدایا ما را شامل بزرگترین نعمتهایت که امنیت می‌باشد قرار ده که در این راستا برای ارزش امنیت سخنان فراوانی رسیده است.ابتدا لازم است پیرامون معنای امنیت سخن بگوئیم راغب اصفهانی اینگونه امنیت را تعریف می‌نماید که مراد از امنیت آرامش نفس و زوال خوف و ترس است که آدمی با خیال راحت به زندگی خود ادامه می‌دهد به همین جهت ودیعه را «امانت گویند» چون که صاحب امانت آرامش خاطر دارد که به امانتش خیانت نمی‌شود، شکی نیست در اینکه آرامش خاطر از نعمتهای بسیار ارزنده است و تا وقتی انسان آن را از دست ندهد قدر و منزلت آن را در زندگی خود درک نمی کند چنانکه انسان سالم تا وقتی که در حالت سلامتی بسر می‌برد ارزش سلامتی را درک نمیکند اما انسانی که دچار مرض و درد می باشد به حقیقت سلامتی پی می‌برد و این نعمت بزرگ را در وجود خود به عینه درک و احساس می‌کند.لذا امنیت یکی از همان خواسته‌ها ئیست که در اکثر دعاها از زبان ائمه به چشم می‌خورد.
اَللّهُمَ اِنّی اَساَلُکَ الاَمنَ و الایمانَ بِکَ و التَّصْدِیقَ بِنبِیکْ و العافیهَ مِنْ جَمیعِ البَلاءِ والشُکرَ علی العافیهِ و الغِنی عَنْ شِرارِ النّاس(۱۹)
بار الها از تو امنیت ایمان تصدیق پیامبرت و عافیت از همه بلاها، و شکر برعافیت و بی نیازی ازمردم شرور را مسألت می‌نمایم
دو نعمت در بین مردم قدر و منزلت آن شناخته نیست
از حضرت علی (ع) نقل شده که رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود:
نِعمتانِ مَکْفورتانِ الْاَمنِ و الْعافِیه(۲۰)
دو نعمت است که در بین مردم شناخته نشده است ۱- امنیت، ۲- عافیت
قصه های پیشینیان که کافر شدند و ایمان نیاوردند را شنیده یا خوانده اید که آخرت را به دست فراموشی سپرده بودند پیغمبران را شهید کردند قوانین الهی را زیر پا گذاشته در نتیجه مبتلابه عذابهای شدید شدند خداوند غیر از آنکه عذابهای گوناگون برای آنها فرستاد اشرارشان را بر آنها مسلط نمود چنان که در حالات فرعون بیان شده که مردم را به اشد عذاب کیفر می‌نمود مردم را سربریده و بنده‌ی خویش کرده تااینکه جوانانشان را سر بریده و اعدام کرده زنهایشان را به کنیزی نگهداشته از مردان کارهای سخت کشیده و همه را به استعمار و استثمار درآورده و در میان زن و مرد جدایی انداخت و نمی‌گذاشت زن و مرد در یک جا با هم زندگی کنند تا مبادا مردی از آنها متولد شود چنان فرعون امنیت و آرامش را از آنها گرفته بود که در شبها ناله‌ها بلند بود و بسیاری از آنها به تنگ آمده قلباً به سوی خدا راه پیدا نموده مناجاتها نموده و نالیده تا خداوند حضرت موسی علی نبینا و اله و علیه السلام را برای نجاتشان فرستاده آری کسانی این نعمت بزرگ را درک می‌کنند که در محیط ناامن در منطقه جنگی، آدمکشی و ناامنی بوده و قتل و غارتها را با چشم دیده و در واقع افرادی پی به نعمت امنیت خواهند برد که شب و روز در جنگ ستمگران و ظلم و ستمشان دچار بوده و در اختناقهایشان به سر برده چنانچه شما شاهد بودید در جنگ تحمیلی هنگامی که هواپیمائی از طرف عراق به خاک میهن اسلامی روانه می‌شود و آژیلها به صدا در می‌آمد همه دنبال جای امنی بودند تا جان خود را از آن بمبهای قول پیکر سالم به در برند.یادم نمی‌رود در اصفهان خودمان با آن ساختمانهای مجلل با آن قیمتهای کذائی با یک خانه‌ی کاه‌گلی در یک روستا معاوضه می شد تا شاید بتوان بدین طریق جان خود و فرزندان را حفظ نمایند پس در این ماه عزیز از خداوند منّان بخواهیم که در این مملکت شیعی امنیت را برقرار کند و دست همه‌ی شیاطین را از این مملکت کوتاه کنند. تا بتوانیم در کنار امنیت به اصلاح درون و برون بپردازیم.
روزه واجبی همرد
یف واجبات دیگر
عَن ابی جعفر قالَ: سُبیَ اسلام علی خَمسهِ اَشیاءٍ علی الصَّلاهِ و الزَکاهِ و الْحَجِ و الصومِ و الوِلایَهِ،
روزه همانند نماز وزکات و حج و ولایت خداوند به انجام این عمل دستور داده و همه‌ی مومنین را با جمله‌ی «یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا» خطاب کرده و نهی از ترک چنین واجبی همانند نهی از ترک واجبات دیگر می‌باشد.لهذا همانطوریکه تارک صلاه در نزد خداوند مورد مواخذه قرار می‌گیرد همینطور تارک روزه مورد مواخذه قرار می‌گیرد
تحدید شدید برای روزه خواران
عَنْ یُونس بنِ حَمْدان الرازی قالَ: سَمِعْتُ اَباعَبْدا… علیه‌السلام یَقولُ مَن اَفْطَرَ یوماً مِنْ شهرِ رمضان خَرَجَ رُوحُ الایمانِ مِنه(۲۱)
یونس بن حمدان رازی از حضرت صادق روایت می‌کند که هرکس یک روزه از ایام ماه رمضان را بدون دلیل بخورد روح ایمان از وجود او خارج می‌شود.
ماه رمضان ماه غفران و آمرزش گناهان
عن ابی جعفر علیه السَّلام قالَ: قالَ رَسولُ ا… صلَّی اللهُ علیه و آله لمّا حضرَ شهرُ رَمضان و ذالکَ فی ثلاثٍ یقینٍ مِنْ شَعبان قالَ لِبلالِ: نادَ فی النّاس فَجَمَعَ الناسُ ثُمَّ صَعِدَ المِنبرْ فَحَمِدَ ا… و اُثْنی علیه ثم قالَ: اَیُّهَا الناس اِنَّ هذا الشَهرُ قَدْ خصمکُم ا… و اُثْنی عَلَیْه ثم قال: ایُّهَا الناس اِنَّ هذا الشهر قد خصمکم ا… به حَضَرکُمْ و هُوَ سَیِّدُ الشُهُور لَیْلَه فیه خیر مِنْ الف شهرٍ تُغْلَقُ فیه اَبْوابِ النّارِ و تَفْتَح فیهِ اَبوابِ الجَنان فَمَنْ اَدْرَکَهُ وَ لَمْ یَغفِرْ لَهُ فَاَبْعَدَهُ الله وَ من اَدْرکَ والدیه وَ لَمْ یَغفر لَهُ فَاَبْعَدً ا …. و مَنْ ذَکَرَتْ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَّلِ عَلَیَّ فَاَبْعَدَه الله(۲۲) چند روزی به رمضان مانده بود که رسول اکرم به بلال فرمود: مردم را خبر کن بعد از جمع شدن مردم پیامبر (صلی ا… علیه و آله و سلم) فرمود مردم این ماه ماهی شریفی است که خداوند به خود نسبت داده و ماهی که در پیش روی شماست سرور ماههای دیگر است یک شب از این ماه بهتر از هزار ماه است در این ماه درهای جهنم بسته و درهای بهشت باز است هر کس این ماه را درک کند ولی آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است و هر کس پدر و مادرش را درک کند و بخشیده نشود از رحمت خدا دور است و اگر نزد کسی نام من برده شود و بر من صلوات نفرستند بخشیده نمی‌شود و از رحمت خدا دور است.
رمضان بهترین ماههای سال
عَنْ اَبی عَبْد ا… قالَ: اِنَّ عِده الشُهورِ عِندَ ا… اِثْنا عَشَرَ شَهْراً فی کتابِ ا… عَزَّوَجَلَ یَوْمَ خَلَقَ السَماوات و الارضِ فِقرَهُ الشُهُور شَهرً ا… شهرِ رمضان و قَلْبَ رمضانِ لَیْلَهِ القدرِ و نَزَّلَ القرآن فی اول لیلهٍ مِنْ شهرِ رمضان فَاسْتقبلَ الشَهرُ بالقرآن(۲۳)
امام صادق علیه السلام فرمود: شمار ماه‌ها نزد خداوند در کتاب شریف «قرآن » دوازده ماه است در روزی که آسمانها و زمین را خلق نمود و سرور این ماه‌ها، ماه خدا و ماه رمضان است و قلب ماه رمضان شب قدر است پس با قرآن به استقبال ماه رمضان آئید
دعا و استغفار در این ماه
قال علی علیه السلام: عَلَیْکُمْ فی شهرِ رَمَضان بِکَثْرَهِ الاِسْتغفارِ و الدُّعاء فَاَمَّا الدُّعا فَیَدْفعُ عَنکُم بِهِ البلاء و اَمَّا الاِستغفار فَتُحْمی بِهِ ذُنُوبَکُم(۲۴)
بر شما باد در این ماه به استغفار و دعای زیاد اما دعا بلا را از شما دفع می‌کند و اما استغفار از بین برنده گناهان شما است.
تلاوت قرآن در این ماه بهترین وسیله تقرب به خدا
قال ابوجعفر علیه السلام: لِکُلِ شَی رَبیع وَ رَبیع القُرْآن شَهْرُ رَمَضان(۲۵)
برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان استبه همین جهت تاکید بسیار فراوان شده در تلاوت قرآن مجید در این ماه پربرکت و خواندن یک آیه قرآن چنانچه از حضرت رضا علیه السلام نقل شده برابر با یک ختم قرآن در ماههای دیگر خواهد بود که امام می فرماید «مَنْ قَرَءَ فی شهرِ رمضان آیهً مِنْ کتابِ ا…. عزوجَلَّ کان کَمَنْ خَتَم القرآن فی غَیْرِهِ مِنَ الشُهُور(۲۶)
پنج هدیه به امت محمد ( صلی الله علیه و اله و سلم)
قال رسول ا… ( صلی الله علیه و اله و سلم)
اعطیت امتی فی شهر رمضان خمسا ثم لَمْ یعطهن امه نبیٍّ قبلی: اما واحده فاذا کان اول لیله من شهر رمضان فانظر ا… عزوجل الیهم، و مَنْ نظر ا… الیه لَمْ یعذبه ابداً.
اما الثالثه: فان خلوف افواههم حین یمسون عند ا… عزوجل اطیب من ریح المسک
اما الثالثه: فان الملائکه یستغفرون لهم فی لیلهم و نهارهم
اما الرابعه: فان ا… عزوجل یا مرجته ان استغفری و تزینی لعبادی ، فیوشک ان یذهب بهم نصب الدنیا و اذا ها و یصیروا الی حبتی و کرامتی
اما الخماسه: فاذا کان آخر لیله غفر لهم جمیعا فقال رجل: فی لیله القدر یا رسول ا… (صلی الله علیه و اله و سلم) فقال : الم تر الی العمال اذا فرغوا مِنْ اعمالِهِم و فوا(۲۷)
پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و سلم فرمودند: به امت من در ماه رمضان پنج هدیه داده شده که به هیچ پیامبری پیش از من داده نشده است اما هدیه اول هرگاه شب اول ماه رمضان فرا رسد خداوند عزوجل به سوی بندگان نظر می‌کند و کسی که خدا به او نظر کند تا ابد عذاب نمی‌شود.
هدیه دوم: بوی دهان آنان که در نزد خدا شب زنده‌داری می‌کنند خوشبوی تر از بوی مشک می‌شود هدیه سوم: ملائکه برای ایشان در شب و روز استغفار می‌کنند.هدیه چهارم: همانا خداوند عزوجل بهشت را امر می‌کند تا استغفار کند برای بندگان و برای آنان آراسته شود پس نزدیک است که سختی‌ها و رنج های دنیا آنها را با خود ببرد و می‌روند به سوی بهشت من.هدیه پنجم: پس هرگاه شب آخر فرا رسد خداوند همه بندگان را می آمرزد، مردی گفت یا رسول ا… صلی الله علیه و اله و سلم در شب قدر پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: مگر نمی‌بینی که کارگران هرگاه کارشان تمام شد مزد به آنها دهند.
روزه دار همیشه در عبادت است.
قال رسول ا… صلی الله علیه و اله و سلم الصائم فی عباده و ان کان علی فراشه مالم تصیب مسلماً(۲۸)
پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم فرمودند : شخص روزه دار در عبادت خدا می باشد و لو اینکه در بستر استراحت باشد البته مادامی که غیبت نکند.
مردم در رابطه با روزه سه گروهند.
مردم در فرا رسیدن ماه مبارک رمضان به سه گروه تقسیم می‌شوند.
۱-گروهی خوشحال و از فرا رسیدن چنین ایامی خوشحال می‌شوند و خود را برای انجام روزه آماده می‌نمایند مسافرتهای لازم خود را برای قبل یا بعد از آن پیش بینی می‌نمایند ارزاق مناسب حتی حلالترین و یا پاکترین آنها را اختصاص به ماه مبارک رمضان می‌دهند و به استقبال ماه رفته و روز آخر شعبان را نیز روزه می‌گیرند و برای رویت هلال به جاهای بلند می‌روند تا بتواند ماه شب اول رمضان را درک کنند.
۲- گروهی دیگر با بی میلی و ناراحتی و سختی به آن می‌نگرند/. و از آمدن ماه مبارک رمضان اظهار ناراحتی می‌کنند با اینکه اهل روزه اند و این روزه غالباً برای دفع ملامت و بدنامی در جامعه مسلمین است نه برای خدا و قربه الی ا… لذا با اندک گرما و تشنگی و خستگی و کسالت افطار می‌کنند و از زیر بار آن شانه خالی می‌نمایند.
۳- گروه دیگر نه تنها روزه نمی‌گیرند قبول هم ندارند بلکه روزه و ماه رمضان را مانع تعیُّش و تکیُّف خویش می‌دانند زیرا تقریبا تمام مراکز خوش گذرانی و تعیُّش آنها مانند رستورانها و چلوکبابی‌ها تعطیل می‌باشد و در واقع جایگاه خورد و خوراک و چشیدن آنها تعطیل می‌باشد
روزه بر کسانی که در حال سفر و مرض هستند واجب نیست
اگر شخصی در حال سفر و یا در حالت مریضی روزه بگیرد قضاء روزه بر او واجب می‌شود زیرا خداوند می‌فرماید «فَمَنْ کان مِنْکمْ مَریضاً اَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِن اَیامٍ اُخَر»(۲۹)
هر کس از شما مریض شد یا مسافر شد پس ایام دیگر قضاء نماید
لهذا اما صادق علی السلام فرمود: «الصائم فی شهر رمضان فی السفر کالمفطرِ فیه فی الحضر
روزه دار در ماه رمضان در مسافرت مثل افطار کننده است ( یعنی روزه‌اش صحیح نیست) سپس امام فرمود «اِنَّ رَجُلاً اَتی رسول ا… صلی الله علیه و اله و سلم» اِنَّهُ عَلیَّ بسیر فقال رسول ا… صلی الله علیه و اله و سَلَّمْ اِنَّ تبارک و تعالی تصدق علی مرضی امتی و مسافرتها بالافطار فی شهر رمضان اَیُّحِب اَخَدُکُمْ اذا تصدَّق بصدقهٍ ان تُرَّدُ علیه»(۳۰)مردی شرفیاب محضر رسول ا…صلی الله علیه و اله و سلم شد عرض کرد یا رسول ا… صلی الله علیه و اله و سلم آیا ماه رمضان در سفر روزه بگیرم پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود: خیر عرض کرد یا رسول ا… روزه در سفر بر من آسان است فرمود همانا خداوند تبارک و تعالی بخشید بر بیماران امتم که بخورند و افطار کنند در ماه مبارک رمضان آیا دوست می‌دارد کسی از شما صدقه دهد و خود آن صدقه به او برگردد.
روزه‌های واجب چند قسم است
۱-روزه ماه رمضان
۲-روزه کفاره
۳- دو ماه روزه برای قتل خطاء که قادر به پرداخت دیه نباشد
۴- روزه کفاره برای کسی که قادر بر آزاد کردن بنده نیست که آن دو ماه است
۵- کفاره قسم و آن سه روز روزه است که اگر قدرت بر اطعام مساکین نداشت
۶- سه روز، روزه برای کسی که قبل از قربانی در منی به علت سر درد و بیماری سرش را تراشیده
۷- سه روز، روزه بعد از عمره تمتع برای مرتکب صید یا کسی که آمیزش با همسرش بنماید که هفت روز هم بعد از مراجعت از مکه در وطن باید روزه بگیرد
۸- روزه‌ی اعتکاف در صورتی که وارد عمل شده باشد واجب است به اتمام برساند.
۹- روزه نذری و عهد و قسم
۱۰- روزه‌هائی که باید به قدر و قیمت صید باشد یعنی کسی که در حال احرام صیدی را کُشت. که در اینصورت باید به مساکین اطعام کند و یا قربانی نماید، و یا معادل قیمت آن صید باید روزه بگیرد.
اقسام روزه
بیداران راه خدا، بر اساس آیات کتاب حکیم و روایات وارده در معارف الهیه روزه را به سه درجه تقسیم کرده‌اند.
۱-روزه‌ی عموم
۲-روزه‌ی خصوص
۳-روزه‌ی خصوص الخصوص
اما روزه‌ی عموم
روزهای است که انسان حفظ شکم و شهوت از خوردن و آشامیدن و بهره گیری از غریزه جنسی است (و رعایت آداب ظاهری)
اما روزه‌ی خصوص
حفظ گوش و چشم و زبان و پا و سائر جوارح از گناهان و آتام است
اما روزه خصوص الخصوص
روزه قلب از هَمْ دنیویه و افکار پست وکف او از ماسوی ا… است افطار این روزه به فکر در ما سوی ا… و روز قیامت است و توجه به دنیا و متاع آن است مگر دنیائی که مقدمه دین باشد، که اینگونه دنیا توشه آخرت است و فکر در آن نیکو و مستحبین می باشد البته اینگونه روزه مخصوص به انبیاء و صدیقین و مقربین و رتبه و مقام با عظمت آنهاست. روزه‌ی حقیقی کُشنده هوای نفس و از بین برنده شهوت غلط نفس است.روزه صفای دل، طهارت جوارح و شکر نعم حق و وسیله احسان به فقرا و آورنده تضرع و خشوع و بکاء و ریسمان التجاء به حق و شکستن اراده غیر خدائی و تخفیف دهنده حساب وچند برابر کردن حسنات است.البته اشتباه نشود که ما را یارای روزه خاص الخاص نیست که البته این روزه در حیطه و قدرت انبیاست آنان هستند که در مقام فناء فی ا… و بقاء بالله به سر می‌برند و در هیچ شانی جزء حضرت حق را نبینند.
پیمودن مراحل ششگانه جهت رسیدن به روزه خصوص الخصوص.
۱- نگهداری چشم از وسعت نظر نسبت به آنچه مکروه است و نگاه کردن به هر چیزی که دل را از توجه به حضرت دوست باز دارد و او را دچار تزلزل و غفلت و انحراف بکند به طوری که قلب از توجه به حضرت حق روی برگرداند لذا در این راستا پیامبر عظیم الشان اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) می فرماید: النظره سهم مسموم من سهام ابلیس فمن ترکها خوفا من ا… ایماناً یجد حلاوتَهُ فی قلبه(۳۱)
پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: نگاه تیر مسمومی از تیرهای شیطان است هر کس آن را ترک کند خداوند ایمانی به او مرحمت کند که لذت آن ایمان را درقلب خود بیابد.دوم- حفظ زبان از هذیان و دروغ و غیبت و فحش و خصومت.
در روایت آمده که دو زن روزه داری در عهد رسول خدا بر اثر گرسنگی و تشنگی موجب تلف اجازه افطار خواستند. حضرت قدحی نزد آنان فرستاد و دستور استفراغ داد. یکی از آنان خون و گوشت تازه استفراغ کرد. در حدی که نصف قدح را گرفت و آن دیگری همانطور در حدی که پرشد مردم تعجب کردند حضرت فرمودند اینان از آنچه خدا حلال کرده بود «یعنی خوردن و آشامیدن، سر زیر آب بردن روزه بودند و به آنچه حضرت حق حرام کرده بود افطار کردند و غیبت دیگری نمودند وگوشت برادر مومن خود را به وسیله غیبت کردن خوردند
قال رسول ا… صلی الله علیه و اله و سلم من اغتاب مسلماً بطل صومه و نقص وضوءُهُ ما و هو کذالک مات و هو مستحیلٌ لِما حرم ا…(۳۲)
سوم – حفظ گوش از برنامه‌های حرامقرآن مجید می فرماید « سماعون لکذب الکالون للسحت»(۳۳)لذا در این راستا رسول اسلام می‌فرماید « المغتاب و المسمح شریکان فی الاثم»غیبت کننده و شنونده غیبت در گناه شریک هستند.چهارم: حفظ بقیه جوارح از دست و پا از مکاره و شکم از شبهات و معنا ندارد انسان از حلال روزه بگیرد و با حرام افطار کند.پنجم در وقت افطار قناعت به کم خوردن از حلال
ششم: بعد از افطار دلش مردد بین بیم و امید باشد که آیا جزء مقربین است یا جزء مغضوبین که البته باید مومن در چنین حال همیشه باشد.
هفت خصلت برای روزه داران واقعی
قال حسن بن علی علیهما السلام مامن مومنٍ شهرَ رمضان اِحْتِساباً الا اوجب ا… تبارک و تعالی سبع خصال: اوَّلُها یذوب الحرام فی جسد الثانیه یقرب رحمهِ الله عزوجل الثالثه یکون قد کَفَّرَ خطیئهَ ام ابیه علیه السلام الرابعه یُهَوِنُ الله علیه سکرات الموت الخامسه امان من الجوع و العطش یَوْمَ القیامهِ السادسه یعطه ا… برائهً من النار السابعهٍ یُطْعِمُهُ بطیعه ا… عزوجل من طبیبات الجنه(۳۴)بله این چنین است حال روزه داران واقعی که حضرت می‌فرماید: «هیچ مومنی نیست که ماه رمضان را به قصد تقرب به خدا و به حساب خدا روزه بگیرد جز آنکه خداوند تبارک و تعالی برایش هفت خصلت واجب کرده اول حرام را از بدنش آب کند دوم به رحمت خداوند عزوجل نزدیک گردد سوم کفاره‌ی خطای پدرش آدم علیه السلام قرار گیرد چهارم خداوند بر او سکرات مرگ را آسان کند پنجم امان از گرسنگی و تشنگی روز قیامت خواهد داد و ششم خداوند برای او برائت از آتش قرار می‌دهد هفتم از طیبات بهشت به او می‌خوراند.
فلسفه روزه از زبان معصومین
از حضرت امام حسن مجتبی نقل شده عده‌ای از یهود شرفیاب محضر رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم شدند اعلم علمایشان مسائلی را مطرح کرد که از آن جمله سوالات این بود که چرا خداوند عزوجل بر امت تو ۳۰ روز، روزه را واجب کرد و بر امتهای پیشین بیشتر از این؟
پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: چون آدم از درخت (منهی عنه) یعنی درختی که خداوند به آدم و حواء دستور داده بود که به آن نزدیک نشوند» خورد ۳۰ روز در شکمش باقیماند لذا خداوند ۳۰ روز گرسنگی وتشنگی بر ذریه‌اش فرض نمود و آنچه در شب می‌خوردند تفضلی است که خداوند به آنها نموده است(۳۵) هشام از امام صادق علیه السلام از علت روزه پرسید حضرت فرمود: همانا خداوند روزه را واجب کرد تا توانگر و فقیر برابر شوند و اگر روزه مقرر نمی‌شد ثروتمندان احساس گرسنگی نمی‌کردند تا در نتیجه به فقیر رحم کند چون توانگر هر چیزی از قبیل خوردنیها آشامیدنیها و پوشیدنیها را اراده کند توان آن را دارد لذا خداوند عزوجل اراده فرمود که در میان بندگان خود مساوات برقرار سازد و به غنی گرسنگی را بچشاند تا بر ناتوان رقت کند و بر گرسنه ترحم کند.قال الصادق علیه السلام : اِنَّما فَرَضَ ا… عزوجل الصیام لیستوی به الغَنِیُّ و الفقیر و ذلک اَنَّ الغنی لَمْ یکُن لِیَجدَ مسَّ الجوع فیرحم الفقیر اِنَّ الغنی کُلَّما اراد شیا قدر علیه فارادَ ا… ان یُسَّوِیَ بین خلقه و اَنْ یُذیقَ الغنیَّ مَسَّ الجوع و الاَلَم لِیَذِقَّ علی الضعیف فیرحَمَ الجائع(۳۶)
فلسفه روزه از زبان حضرت رضا علیه السلام
و کَتَبَ ابوالحسن علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) الی محمد بن سنان فیما کتب مِنْ جواب مسائِلِه علَّهُ الصوم لِعِرْفان مَسَّ الجوع و العطش لِیَکُونَ ذَلیلاً مستکینا، مَاْجُوْاً مُحْتسباً صابراً و یکون ذلک دلیلاً له علی شدائد الاخرهِ مع مافیه مِنَ الانکسار له عَنْ شهوات واعظاً له فی العاجل، دلیلاً علی الاجِلِ لِیُعْلَمَ شَدهُ مبلغ ذلک من اهل الفقیر و المسکنه فی الدنیا و الاخره(۳۷)حضرت رضا علیه السلام: «در پاسخ پرسشهای محمد بن سنان نوشت علت روزه این است که گرسنگی و تشنگی شناخته شود و لمس گردد تا روزه داری نرمخو و متواضع، ماجور و شکیبا باشد تا روزه راهنمای او بر سختی‌های آخرت باشد علاوه بر آن خواهشهای اعضاء و جوارحش را در هم می شکند و تا پند دهنده او در دنیا و رهنمایش بر آخرت باشد تا سختی و شدت آنچه به اهل فقر و مسکنت در دنیا و آخرت می‌رسد بداند و در نتیجه آنچه را که خداوند در اموالش برای فقرا واجب کرده است اداء کند .
روزه از دیدگاه قرآن:
یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوْا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِیام کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَقُونْ(۳۸)
ای کسانی که ایمان آورده اید روزه بر شما واجب شد همانطوریکه بر کسانیکه قبل از شما بوده‌اند واجب بوده است امید است با تقوا شویدقرآن کریم یک خطاب همگانی به مومنین می‌کند که روزه برای شما واجب شد همانطوریکه بر امتهای قبل از شما واجب بوده است و اگر این عمل به نحو احسن انجام گیرد جزء پرهیزکاران خواهید شد.نظر به اینکه روزه داشتن برای افراد مشکل می‌باشد در آیه فوق به «یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوْا» و از طرف دیگر خطاب به مومنین و مومنات می‌کند که روزه در ادیان دیگر واجب بوده تا مسلمانان را آماده جهت این واجب الهی کند.
لهذا امام صادق علیه السلام می فرماید« لِذَّهَ ما فِی النِداء ازل تَعَبَ العباده و الغناء»و به همین جهت است که خداوند به «یا ایها الذین امنوا» خطاب می‌کند تا از سختی ومشقت این عبادت کاسته شود.
روزه در امتهای پیشین
قرآن مجید می فرماید «یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوْا کُتِبَ عَلَیْکُمَ الصِیام کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَقُوْن»(۳۹)
روزه بر امتهای قبل واجب بوده است همچنان که از آیه شریفه فوق استفاده می‌شود که می فرماید «کما کتب علی الذین من قبلکم» مانند قوم «عیسی» و «موسی» واجب بوده است و آنها هنگامی که با مشکل و غم و اندوه رو به رو می‌شدند روزه میگرفتند. چنانکه می خوانیم حضرت موسی می‌گوید هنگام برآمدنم بر کوه که لوحهای سنگی یعنی لوحهای عهدی که خداوند با شما بست بگیرم آنگاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم نه نان خوردم و نه آب نوشیدم و همچنین هنگام توبه و طلب رضایت خداوند یهود روزه می‌گرفته است چنانچه از انجیل استفاده می شود حضرت مسیح چهل روز، روزه داشتند آنگاه عیسی از قوت روح به بیابان برده شد تا ابلیس او را امتحان نماید پس چهل شبانه روز، روزه داشته تا عاقبه الامر گرسنه گردید.(۴۰)
کیفیت روزه داری یهودیان
در تفسیر شریف رازی آمده: خداوند روزه ماه رمضان را بر یهود و نصاری واجب نمود ولی یهودیان روزه این ماه را ترک کردند و به گرفتن یک روز روزه از ایام سال اکتفا کردند و به گمان آنها روزه همان روزی بوده که فرعون در آن غرق شده است.
کیفیت روزه داری در نصاری
نصارا ماه رمضان را روزه گرفتند و چون مواجه با فصل گرما شدند فصل آن را تغییر دادند و به ماههای شمسی انتقال دادند که ثابت باشد و با فصل تابستان مواجه نگردد وبخاطر این تغییر ده روز به آن اضافه نمودند و آنگاه سلطانی آمد و برای مشکلی هفت روز روزه نذر کرد نصارا آن را هفت روز به آن اضافه کردند و پادشاه دیگری نیز سه روز به آن اضافه نمود که مجموع روزه اهل نصارا پنجاه روز گردید.
انجیل در رابطه با روزه چه می‌گوید.
خداوند خطاب به یهودیان می‌کند که چنان روزه مگیرید که مانند ریاکاران ترش رو باشید چون که ریاکاران ظاهر خود را تغییر داده تا در نظر مردم خود را روزه دار جلوه دهند ودر اینکه اعمال عبادی وکمالات معنوی ما را فقط خدای بزرگ قادر است که ثواب و پاداش خیر مرحمت فرماید و ارزشهای علمی و معنوی انسان که آیا مرضی رضای حق است یا برای تزویر و ریا دانش آموختیم و عبادت کردیم و تفاخر و برتری جوئی ما را وادار به کسب علم و مال وا داشت که این خود آتشی است که بر عالم و انسان خداپرست فرستاده می شود.
روزه عبادت اختیاری مسیحیت
کتاب «اصول و فروع» دین مسیحیت» روزه گرفتن را عبادت اختیاری شمرده است و در چندین جای اناجیل اربعه و رسالات از روزه گفتگو شده به عنوان واجب و تکلیف صحبت شده است در دین یهود هم مشخص نشده که روزه بر امت از طرف خداوند اجب شده است .
ادامه دارد ….
پی نوشت ها :
۱. کلیات دیوان شمس تبریزی با مقدمه بدیع الزمان فروزانفر ص ۸۷۴
۲. سوره کهف آیه ۴۶
۳ . بقره آیه ۱۸۳
۴. وسائل الشیعه ج ۶ ص ۱۷۶
۵. صحیفه سجادیه دعا ۱۴۲
۶.وسائل الشیعه ج ۷ ابواب احکام شهر رمضان باب ۱۸ حدیث ۱۶
۷.برگرفته از تفسیر ابوالفتوح رازی
۸. کنز العمال ج۸کتاب الصوم
۹. بحار الانوار ج ۹۶ ص ۳۷۶ طبع اسلامیه
۱۰.سوره مریم ایه ۲۶
۱۱.وقایع الایام خیابانی ص ۴۳۲
۱۲.وقایع الایام خیابانی ص ۱۲۹
۱۳.ارکان الاسلام ص ۱۶
۱۴.امالی طوسی ج ۲ ص ۱۳۶
۱۵.اقبال ص ۴
۱۶.فروع کافی ج ۴ ص ۱۶۰
۱۷.اقبال ص ۴ و ص ۵۴۲
۱۸.من لایحضره اللفقیه ج ۲ ص ۱۰۰
۱۹.اصول کافی ج ۲ ص ۵۸۷
۲۰.خصال ج ۱ ص ۳۴
۲۱.وسائل جلد ۷ صفحات ۱۷۶
۲۲. فروع کافی ج ۴ کتاب الصوم تهذیب الاحکام ج ۴ باب ۴۷ ص ۱۹۲
۲۳.تهذیب الاحکام ج ۴ باب ۴۷ ص ۱۹۲
۲۴.امالی شیخ صدوق ص ۵۵
۲۵.وسائل الشیعه ج۷ ص ۲۱۸
۲۶.بحار جلد ۹۶ ص ۳۴۱
۲۷.حار الانوار ج ۹۳ ص ۳۶۴
۲۸.فروع کافی ج۴ ۶۴ بحار الانوار ۹۳ ص ۲۷۴
۲۹.سوره بقره آیه ۱۸۷
۳۰.من لا یحضره الفقیه ص ۱۴۰
۳۱.محجه البیضاء ۲ ص ۱۳۲
۳۲.محجه البیضاء ج ۲ ص۱۲۳
۳۳.سوره مائده آیه ۴۳
۳۴.من لایحضره الفقیه باب صیام
۳۵.فقیه کتاب صوم، باب علت روزه
۳۶. فیقیه کتاب صوم باب علت وجوب صوم
۳۷.فقیه کتاب صوم باب علت وجوب صوم
۳۸.سوره بقره آیه ۱۸۳
۳۹.سوره بقره آیه ۱۸۳
۴۰.انجیل باب چهار شماره ۱ و ۲