گروه سیاسی «کمال مهر» از ۲۳ دی ماه ۹۴(کم تر از یک ماه بعد از اجرایی شدن برجام) که «جان اسمیت»، رئیس اداره کنترل دارایی های خارجی خزانه داری آمریکا، اعلام کرد که علی رغم برجام تحریم‌های اولیه دولت آمریکا با قوت ادامه خواهد یافت، تا ۱۱ مرداد امسال که قانون موسوم به «مادر تحریم‌ها» با امضای ترامپ اجرایی شد، آمریکا بارها و به صورت هدفمند، مفاد و روح برجام را نقض کرده است. در مقابل، مقامات ایران که دست اندرکار رصد و اقدامات متقابل در برجام هستند، واکنش هایی از سنخ «گفتاردرمانی» نشان داده اند که نمونه‌هایی از آن به این قرار است:
” هیات نظارت بر اجرای برجام ، انجام تعهدات طرف مقابل تا این مرحله را تایید کرده و از این پس اگر نقض عهدی مشاهده شود، آن را به دقت رصد می کند و در زمان لازم تصمیم گیری خواهد کرد.”(عباس عراقچی، ۱۱ بهمن ۹۴)
“مصوبه سنای آمریکا در حمایت از تروریست‌ها و افزایش تحریم‌ها عملی بسیار قبیح بود و در حالی که ما در مجلس با تروریست‌ها درگیر بودیم سنای آمریکا قوانین حمایت از تروریست‌ها را تصویب می‌کردند و این نشان‌دهنده این است که از کمترین سطح عاطفه انسانی برخوردارند. ما پاسخ روشنی به اقدامات سنا خواهیم داد.”(علی لاریجانی، ۱۹ خرداد ۹۶)
” هیات عالی نظارت بر برجام، نتایج بررسی خود را پیرامون فرایند اجرای برجام و اقدامات طرف مقابل اعلام میکند و چنانچه جمع‌بندی هیات مزبور این باشد که تخلف و نقضی توسط امریکا یا سایر کشورها در برجام به‌وجود آمده از مکانیزم‌های پیش‌بینی شده در خود برجام استفاده می‌شود و طبق یک روال مشخص طرف ناقض تحت تعقیب قرار می‌گیرد.”(محمدباقر نوبخت، ۲۳ خرداد ۹۶)
” در هیات نظارت بر برجام هم در این باره صحبت شده و تصور نمی‌کنم که ملت ایران هیچ‌گونه نگرانی در این باره داشته باشند، چون حداقل قضیه این است که کشورهای دنیا متوجه موضوع شده‌اند و همراه ایران هستند….. در این زمینه در هیات نظارت بر برجام بحث های طولانی صورت گرفت و روی اقدامات متناسب فکر شد.”(علی لاریجانی، ۲۰ مهر ۹۶)
” وزیر خارجه در ۱۰ نامه به خانم موگرینی مسوول سیاست خارجی و سیاست امنیتی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده برجام و کمیسیون مشترک برجام این موارد را اعلام کرده است. در ماه‌های گذشته نیز تک‌تک موارد نقض، بدعهدی و عدم پایبندی آمریکا ثبت شده تا در کمیسیون مشترک سازمان ملل ثبت شود.”(عباس عراقچی، ۱۱ آبان ۹۶)
همان گونه که دیده می شود، در کلام، همه مسوولان مربوط با توپ پر و سمبه پرزور واکنش نشان می دهند، لیکن در این میان، کُمیت «عمل» به طرز عجیبی لنگ می زند و این سخن ما نیست، که سخنان کارشناسان و اهل فن است. برای مثال، محمداسماعیل سعیدی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، در ۶ مرداد ۹۶ گفت:
” هیات نظارت بر برجام طی این مدت آن طوری که بایسته و شایسته نتوانست وظایف خود را به نحو مطلوب و مناسب انجام دهد و رصد مناسبی از برنامه‌ها و اقدامات ضد ایرانی آمریکا در اعمال تحریم‌ها علیه کشورمان صورت دهد…..بر اساس وظایف تشریح شده برای این هیات، آنها باید بعد از رصد و بررسی هرگونه نقض برجام از سوی طرف غربی، پیشنهادات و راهکارهای لازم را برای مقابله به مثل و اقدام متقابل ارائه و اقدامات لازم را در اسرع وقت انجام می‌دادند، که این گونه نشد.”
یا دکتر فواد ایزدی، کارشناس سیاست خارجی، در ۲ مرداد ۹۶ در مصاحبه با خبرگزاری صدا و سیما، روی نکته مهمی درباره عملکرد برجام انگشت گذاشت:
” بسیاری از اعضای هیئت نظارت بر برجام افرادی هستند که تمام قد از برجام حمایت می کردند. از این منظر، به طور ناخودآگاه برای آنان سخت است که مشکلات ساختاری برجام را که از ابتدا هم وجود داشت بپذیرند.”
ایزدی در این مصاحبه پیشنهاد کرد:
” افرادی باید در هیئت نظارت بر برجام باشند که خودشان خیلی درگیر مذاکرات نباشند و از ابتدا نباید طرفدار برجام می بودند زیرا ناخودآگاه به سمت توجیه برخی مشکلات می روند. افرادی دراین هیئت هستند که از ابتدا خودشان در مذاکرات بودند و خیلی از برجام حمایت می کردند و اکنون سخت است که بخواهند با تخلفات برخورد کنند.”
اما فلسفه تشکیل «هیات نظارت بر برجام» چه بوده و عملکرد آن چه نسبتی با دلیل تشکیل آن دارد؟
نامه ۹ ماده ای رهبر انقلاب
در ۲۹ مهرماه ۹۴، رهبر انقلاب در نامه ای به حسن روحانی، رییس جمهور و رییس شورای عالی امنیت ملی، شروطی ۹ گانه را در رابطه با برجام مطرح فرمودند. ماده ۹ این نامه لزوم تشکیل هیات نظارت بر برجام را موکد کرده بود:
“وجود پیچیدگی‌ها و ابهام‌ها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلّفات و فریب‌کاری در طرف مقابل بویژه آمریکا، ایجاب میکند که یک هیئت قوی و آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهّدات طرف مقابل و تحقق آنچه در بالا بدان تصریح شده است، تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیئت باید در شورای عالی امنیّت ملّی تعیین و تصویب شود.”
رهبر انقلاب در مقدمه آن شروط ۹ گانه بر نکته مهمی انگشت گذاشتند که امروز بعد از حدود ۲ سال درستی آن اثبات شده است:
” بی‌شک حفظ هوشیاری نسبت به نیّات خصمانه‌ی دولت آمریکا و ایستادگی‌هایی که بر اثر آن در طول مسیر مذاکرات از سوی مسئولان جمهوری اسلامی به کار رفت، توانست در موارد متعدّدی، از ورود زیانهای سنگین جلوگیری کند. با این حال، محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعفهای ساختاری و موارد متعدّدی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه، میتواند به خسارتهای بزرگی برای حال و آینده‌ی کشور منتهی شود.”
و در بند دوم نامه، رهبری کارویژه اصلی هیات نظارت را مشخص کرده اند که همانا رصد نقض عهد طرف مقابل و طراحی اقدام متقابل است:
” ثانیاً: در سراسر دوره‌ی هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ی تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبه‌ی مجلس، اقدامهای لازم را انجام دهد و فعّالیّتهای برجام را متوقّف کند.”
از همین رو، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه و رییس ستاد پیگیری اجرای برجام در۲۷ تیر ۹۵ درباره هیات نظارت برجام گفت:
” این هیات به دستور رهبری تشکیل شده است و وظیفه بررسی اجرای برجام و تشخیص نقض برجام چه نقض کلی و چه نقض فاحش به عهده این هیأت است…. این هیأت هشت عضو دارد و اعضایش با تایید رهبری انتخاب شده‌اند و دستور کار این هیات نیز با تایید و نظر ایشان مشخص می‌شود.”
اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام را آقایان حسن روحانی، علی لاریجانی، محمدجواد ظریف(بعضا عراقچی به جای ظریف در جلسه حاضر می شود)، وزیر دفاع(حسین دهقان که با حاتمی جایگزین شده است)، علی شمخانی، علی‌اکبر صالحی، سعید جلیلی و علی‌اکبر ولایتی تشکیل می‌دهند. همچنین دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، هم‌زمان دبیر این هیأت است و وظیفه اطلاع‌رسانی و ارایه گزارش‌های مربوطه با ایشان و هیات نظارت است.
با این حال، هنوز به طور رسمی اعلام نشده که چه کسانی عضو این هیات هستند! حتی این ایراد بزرگ به این «عالی»ترین نهاد داخلی نظارت بر برجام وجود دارد این است که هیچ ابزار اطلاع‌رسانی برای آن پیش بینی نشده و حتی یک سایت اینترنتی ساده هم برای آن وجود ندارد که محتوای مرتبط با رصدها و اقدامات متقابل یا حتی اظهارات اعضای این هیات را بتوان در آن دنبال کرد.
واکنش به ISA
به نظر می رسد که مهم‌ترین اقدامی که هیات نظارت بر برجام تاکنون انجام داده تشکیل جلسه در پی تمدید ۱۰ ساله تحریم‌ها علیه ایران موسوم به ISAبود.
در ۱۱ آذر ۹۵ سنای آمریکا با رای ۹۹ سناتور تمدید ۱۰ ساله تحریم‌ها علیه ایران موسوم به تحریمISA را تصویب کرد. این قانون به بهانه فعالیت‌های هسته‌ای و برنامه موشکی ایران وضع شده و صنایع نفت و گاز و بخش‌های بانکی و نظامی ایران را هدف تحریم قرار داده است. آمریکایی‌ها پس از تصویب این تحریم‌ها اعلام کردند که تصویب این تحریم‌ها این علامت را به تهران می دهد که رئیس‌جمهوری آینده آمریکا توانایی آن را دارد که در صورت نقض برجام از سوی تهران، تحریم‌ها را به سرعت اعمال کند. این در حالی است که مقامات ایران تأکید کردند تصویب این طرح به معنای نقض برجام از سوی آمریکا است.
۶ روز پس از تصویب این تحریم در کنگره، یعنی ۱۷ آذر ماه هیات نظارت بر برجام به ریاست حسن روحانی تشکیل جلسه داد. این جلسه که بیش از ۲ ساعت به طول انجامید درباره اقدامات متقابل ایران بود. به گزارش ایرنا، در این جلسه، وزارت امور خارجه گزارشی از سیر مصوبه ضدایرانی کنگره آمریکا درباره تمدید قانون آیسا را ارائه و اقدامات دیپلماتیک و مذاکرات سیاسی با کشورها در اعتراض به رفتار آمریکا را تشریح کرد.
همچنین سازمان انرژی اتمی گزارشی از آخرین مذاکرات و توافق‌ها با گروه ۱+۵ در مسائل فنی از جمله تامین کیک زرد مورد نیاز و نوسازی نیروگاه هسته‌ای اراک را ارائه داد.
اعضای جلسه با توجه به رفتار غیرقابل توجیه آمریکا درباره تعهدات این کشور در برجام، اجرایی شدن این قانون را نقض فاحش برجام دانستند و پیشنهادهای مطرح شده در واکنش به اقدامات آمریکا را مورد بررسی و تصویب قرار دادند و با توجه به سناریوهای محتمل در آینده، برای هرگونه اقدام تصمیمات لازم را اتخاذ کردند. بر اساس این تصمیمات، اقدامات دولت آمریکا به طور دقیق رصد خواهد شد و بر اساس تدابیر متخذه، متناسب با اقدام طرف مقابل، واکنش لازم طبق مصوبات، اجرایی خواهد شد.
۶ روز پس از تشکیل جلسه هیات نظارت بر اجرای برجام، حسن روحانی طی نامه‌هایی جداگانه به محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه و علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، به آنها دستور داد اقدامات لازم را در راستای مقابله با تصویب تحریم‌های ISA که نقض فاحش برجام بود، انجام دهند. بر اساس این نامه‌ها ظریف موظف به پیگیری حقوقی شکایت ایران در کمیسیون مشترک برجام شد و علی‌اکبر صالحی نیز موظف شد در حوزه طراحی پیشران‌های هسته‌ای و سوخت آنها اقداماتی انجام دهد.
نتیجه این جلسه هیات نظارت بر برجام و دستورات رییس جمهور این بود که نه ایران در نهایت در کمیسیون مشترک نظارت بر برجام طرح شکایت کرد، و نه از طرح پیشران‌های هسته ای(موتور زیردریایی با سوخت هسته ای) در سازمان انرژی اتمی خبری شد!
طرح مقابله به مثل مجلس
دومین حرکت ملموس هیات نظارت بر برجام در مردادماه سال جاری انجام گرفت. در ۹ مرداد دوشنبه ۹ مرداد ۱۳۹۶ هیات نظارت بر اجرای برجام در واکنش به تصویب قانون کاتسا در کنگره آمریکا با حضور تمامی اعضا به ریاست حجت الاسلام حسن روحانی رییس جمهور تشکیل جلسه داد.
در این جلسه پس از استماع گزارش های وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی، آخرین وضعیت قانون تحریمی جدید آمریکا و تبعات آن مورد بحث و بررسی اعضا قرار گرفت.
اعضای هیات نظارت، بر نقض تعهدات آمریکا در برجام به خصوص مفاد بندهای ۲۶ و ۲۸ و ۲۹تأکید داشته و بر ضرورت پاسخ مقتدرانه، متناسب و هوشمندانه جمهوری اسلامی ایران به موضع گیری های دولت آمریکا تاکید کردند.
هیات نظارت، ضمن استقبال و حمایت از پیش نویس طرح قانون «مقابله با اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه» که در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی بود، تصمیماتی را در ۱۶ بند برای واکنش متناسب به تحریکات آمریکا اتخاذ نمود که قرار شد متعاقبا توسط رئیس جمهور به دستگاه های ذیربط از جمله وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی ابلاغ گردد.
به گزارش خانه ملت، علی لاریجانی رئیس مجلس و عضو هیئت نظارت بر برجام نیز همان روز در جمع خبرنگاران در قم گفت:
“در جلسه هیئت نظارت بر برجام درخصوص ۱۶ مورد تصمیماتی اتخاذ شد که برخی از آنها به اقدامات دیپلماتیک مربوط می‌شود و برخی اقدامات را باید سازمان انرژی اتمی، وزارت امور خارجه و سایر دستگاه‌ها انجام دهند و مقرر شد رئیس‌جمهور تک‌تک این موارد را به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ تا انجام شود.”
البته نکته بسیار جالب و شاید «محیرالعقول» این مصوبه ۱۶ بندی این بود که هیچ خبری در باره محتوای آن منتشر نشد!
فردای آن روز، روزنامه کیهان در مقاله ای با عنوان « تصمیم ۱۶ بندی اگر برای اجراست چرا محرمانه؟!» نوشت:
” خبر منتشر شده درخصوص جلسه هیئت نظارت بر برجام و اظهارات علی لاریجانی، یک فصل مشترک دارد و آن اینکه، تصمیمات ۱۶ بندی واکنش ایران به آمریکا، محرمانه مانده و هیچ جزییاتی از آن منتشر نشده است.
این در حالی است که فلسفه اصلی اقدام متقابل، تاثیرگذاری بر رفتار طرف مقابل و وادار کردن آن به عقب‌نشینی و یا حداقل منصرف کردن طرف مقابل از زیاده‌خواهی‌های بیشتر است. بر همین اساس معمولا واکنش متقابل به صورت علنی و آشکار اعلام می‌شود تا از بیشترین میزان تاثیرگذاری برخوردار باشد. اما متاسفانه این رویکرد در اقدام اخیر هیئت نظارت برجام مشاهده نشد.”
کیهان در ادامه مقاله خود بر تاثیر این نوع واکنش‌ها در برابر خباثت آمریکایی‌ها چنینی نتیجه گرفت:
” در حال حاضر بدعهدی آمریکایی‌ها و نقض مکرر برجام درحالی رخ می‌دهد که هیئت نظارت بر برجام در این مدت به واکنش‌های حداقلی(مانند برگزاری جلسات بدون خروجی) و حتی سکوت و متاسفانه در برخی موارد به توجیه عهدشکنی طرف مقابل اقدام کرده است و در نهایت واکنش درخوری در مقابله با نقض مکرر برجام توسط آمریکا انجام نداده است. روندی که در کنار انفعال دولت موجب گستاخی طرف مقابل در ادامه دادن به رویه ناصواب خود شده است.”
گفتنی است طرح «مقابله با اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه» هم که پیش نویس آن در این جلسه هیات نظارت مورد پشتیبانی کامل قرار گرفت، وقتی در ۲۲ مرداد در مجلس تصویب شد، مصداق این ضرب المثل بود که ” کوه، موش زایید”. برای نمونه، حمیدرضا حاج بابایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، حتی پیش از تصویب آن در مصاحبه همشهری گفته بود:
” آنچه سنا تصمیم گرفته تحریم‌های گسترده و وسیع است. اگر می‌خواهیم مصوبه‌ای بازدارنده داشته باشیم، ایران باید در همان سطح اقدام داشته باشد و به همین دلیل فکر کردم این طرح به زبان طنز فقط نوازش به ترامپ و شانه‌ای بر موهای او است.”
«مرتضی صفاری نطنزی»، رییس کمیته روابط خارجی مجلس شورای اسلامی، نیز در ۲ مرداد گفته بود:
” این طرح در ایام تعطیلات مجلس تهیه شده بود و اعضای کمیسیون امنیت ملی به استثنای هیأت رئیسه کمیسیون، در جریان روند تهیه آن نبوده‌اند. فراکسیون‌های سیاسی مجلس نیز ظاهراً در تهیه این طرح مشارکت داشته‌اند، اما به لحاظ فنی و کارشناسی به نظر من این طرح چندان کاربردی، تأثیرگذار و عملیاتی نیست.”
حفظ حرمت «مادر تحریم‌ها» در هیات!
تصویب و اجرای قانون «کاتسا»(قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها) معروف به «مادر تحریم‌ها»، تازه ترین و بزرگ‌ترین تلاش ایالات متحده برای تجاوز به جسم برجام تا به امروز بوده است. تحریم‌های گسترده و دومینووار که در لفافه تحریم سپاه، کل اقتصاد کشور را هدف گرفته و به تعبیر بسیار از کارشناسان سیاست خارجی، آغاز یک «جنگ اقتصادی» با جمهوری اسلامی ایران است.
این لایحه در ۳ مرداد به تصویب مجلس نمایندگان و در ۵ مرداد به تصویب سنا رسید و در ۱۱ مرداد با امضای دانلد ترامپ به قانون تبدیل شد.
از زمان لازم الاجرا شدن کاتسا با امضای رییس جمهور آمریکا، انتظار می رفت که در واکنش به این نقض آشکار و همه جانبه برجام از سوی هیات حاکمه آمریکا، دست کم هیات نظارت بر برجام تشکیل جلسه دهد و ضمن بررسی ابعاد این نقض، به تدوین راهکارهای مقابله بپردازد. لیکن ظاهرا این انتظاری عبث بود و از تشکیل جلسه خبری نشد.
در ۱۸ مهر، علی اکبر ولایتی، عضو این هیات، در نشست خبری خود در واکنش به قانون کاتسا گفت:
” این که آنها می خواهند در قبال برجام چه کاری بکنند ، اختیار تعهد آمریکایی ها به دست فردی غیر قابل پیش بینی که منطقی بر رفتارش حاکم نیست به ضرر آمریکایی ها است. برای ایران که توانمدی های خود را در عرصه های مختلف و صلح و مقاومت نشان داده تمامی گزینه ها متقابلا روی میز است. هرکاری آنها بکنند ما هم پاسخ متقابل را با قدرت خواهیم داد و برعهده اعضای ۱+۵ است تا آمریکا را وادار کنند که دست از این بی منطقی و سرکشی در برابر مقرارت بین المللی بردارد زیرا آمریکا در دهه‌های گذشته آبروی خود را از دست داده و هم اکنون ته مانده آبروی آمریکا از دست خواهد رفت و دنیا به آنها اعتماد نخواهد کرد.”
ولایتی از تشکیل جلسه هیات نظارت در بعد از ظهر همان روز هم خبر داد و گفت نتایج جلسه هم متعاقبا اعلام خواهد گردید.
لیکن در کمال حیرت، نه تنها در آن روز جلسه ای در هیات نظارت تشکیل نشد، که تا همین امروز هم خبری از جلسه نیست!
جالب تر این که در ۹ آبان، طبق اطلاعیه وزارت خزانه داری آمریکا، اجرای مادر تحریم‌ها رسما آغاز شد، لیکن هنوز شاهد هیچ خبری از تشکیل جلسه هیات نظارت بر برجام، یا سایر اقدامات عینی و واقعی برای مقابله از سوی شورای عالی امنیت ملی و هیات نظارت، وزارت خارجه و سایر دستگاه‌های مسوول نیستیم.
این در حالی است که از زمان امضای برجام در تیرماه ۹۴، مقامات دست اندرکار حوزه دیپلماسی و اجرای توافق هسته ای، بارها از دست پر خود برای تقابل با عهدشکنی و نقض پیمان طرف مقابل صحبت کرده اند که شاخص‌ترین آن ها کسی نیست جز، علی اکبر صالحی.
علی اکبر صالحی، در برنامه گفتگوی ویژه خبری ۱۹ فروردین ۹۴ گفت:
“اگر غربی ها زیر حرف های شان بزنند ، در کمتر از چند ساعت ایران می تواند تاسیساتش را آماده تولید اورانیوم ۲۰ درصد کند.”
او اضافه کرد:
“فرض کنید بزنند زیر همه چیز. ما با باز کردن یک شیر گاز، به چرخه تولید بر می گردیم. در توافق انجام شده تاسیسات فوردو هیچ تغییری نمی کند. ما یک گالری سانتریفیوژ را نگه می داریم که ضامن کار ماست. خیلی راحت. فقط یک کپسول یو اف ۶ می آوریم و بلافاصله چرخه غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصد به کار می افتد. یکی از دستاوردهای بزرگ ما ، همین باقی نگه داشتن تاسیسات فوردو است. آنها می گفتند فردو را ببندید و اراک آب سبک شود. ولی ما زیربار نرفتیم. فردو با یک کپسول یو اف ۶ شروع به کار می کند.”
علی اکبر صالحی در بازدید از موسسه همشهری در ۷ مرداد ۹۶ هم باز هم بر همان سخنان تاکید کرد:
” من فقط این را می‌گویم، ما در چارچوب تعهدات خود کارهای هوشمندانه‌ای انجام داده‌ایم، وقتی مذاکرات برجام شروع شد من پیش‌بینی‌های لازم را در ذهنم داشتم، گفتم آمدیم و طرف مقابل زیر توافق بزند! ما چکار کنیم، پل‌های پشت سرمان را خراب کنیم؟ با خودم گفتم پل‌ها را که خراب نمی‌کنیم هیچ چند پل دیگر هم می‌زنیم که اگر روزی با بدعهدی طرف مقابل روبه‌رو شویم، به‌راحتی بتوانیم برگردیم و به همین دلیل تمام پیش‌بینی‌های لازم را برای برگشت کرده‌ایم نه فقط برگشت بلکه به جاهای بالاتر از گذشته برگردیم.”
علاوه بر این، علی شمخانی، دیگر عضو هیات نظارت، در ۰۹ آذر ۱۳۹۵ در مصاحبه با روزنامه شرق گفت:
” درباره برجام باید عرض کنم راه‌های متعددی داریم….. تا این لحظه بدعهدی‌هایی در برخی ابعاد برجام از سوی طرف غربی و آمریکایی مشاهده شده است که استمرارش میتواند راهکارهای برنامه‌ریزی‌شده‌ای را که وجود دارد فعال کند……. ما نگران نیستیم چراکه قدرت مانوری که در برابر هر کارکرد منفی طرف مقابل در اختیار داریم به‌طور قطع، قدرت بازدارنده‌ای است.”
حسن روحانی، رییس جمهور و عضو هیات نظارت بر برجام در سفر نیویورک و در ۲۸ شهریور ۹۶، در جمع جمعی از نخبگان سیاست خارجی آمریکا گفت:
” این که اگر آمریکا از تعهد خارج شود، ایران چه خواهد کرد، در زمان مشخص خودش، آن وقت خواهیم گفت چه خواهد کرد. طرق مختلفی وجود دارد نسبت به آن طرق مختلف در کشور بحث کردیم. در برخی از موارد تصمیم‌گیری کردیم….. راه‌حل هایی پیش پای ما وجود دارد و نگران هیچ چیزی نیستیم”
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه، در جلسه غیرعلنی مجلس در ۱۹ مهرماه(در پی سخنرانی ضدایرانی ترامپ) گفت:
“بارها اعلام کرده‌ایم که جمهوری اسلامی ایران سیاست‌هایش را بر اساس بهره‌مندی از منافع برجام تعیین میکند و حتما انتخاب‌های متعددی هم در داخل برجام و هم بیرون از آن دارد….. امیدوارم هیأت حاکمه آمریکا در ادامه خطاهای خود این خطای مهم و استراتژیک را انجام ندهد و دوراندیشی لازم را داشته باشد، ولی اگر به سمت چنین تصمیمی حرکت کند پاسخ ایران بسیار قاطع، کوبنده و سخت خواهد بود.”
عباس عراقچی هم در جلسه علنی روز ۱۰ آبان در مجلس بعد از قرائت سومین گزارش شش ماهه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت:
“ما سناریوهای آینده را پیش‌بینی کردیم. گزینه‌های محتمل قابل دسترسی است. پیش‌بینی به مراجع ذیربط داده شده است و آن را به هیئت نظارت بر برجام ارائه کردیم. ما برای هر شرایطی که آمریکا بخواهد انجام دهد پیش بینی و آمادگی داریم و تمهیدات لازم اندیشیده شده است…… با همکاری با سایر کشورهای ۱+۵ ایستادگی می‌کنیم ودر صورت ضرورت برای هر سناریوی دیگری آمادگی داریم.”
به نظر می رسد که اگر اعضای محترم هیات نظارت بر برجام دنبال یک وقت مقتضی بوده اند که دست کم شمّه ای از این «حرف»های دلگرم کننده را در عمل نشان دهند، اکنون همان وقت است که در برابر گسیختگی افسار هیات حاکمه آمریکا شماری از آن اقدامات متقابل را به اجرا بگذاریم و دست پر خود را به رخ وقاحت و خباثت طرف مقابل بکشیم.