گروه سبک زندگی “کمال مهر“؛ «سرطان معده» در نتیجه رشد غیرعادی سلول‌های جداری معده و ایجاد توده‌ای بدخیم بروز می‌کند. بیش از ۹۰درصد تومورهای عامل سرطان معده آدنوکارسینوم هستند، به این معنی که تا جدار درونی معده (مخاط‌ها) پیشروی می‌کنند.
این بیماری رشد آرامی دارد و به‌ندرت ممکن است پیش از ۵۰ سالگی دیده شود. ممکن است تومور سرطانی مدت طولانی در بخشی از معده بدون تکثیر باقی بماند سپس به دیگر بخش‌های جدار معده برسد و اندام‌های نزدیک معده مانند پانکراس، کولون و طحال را درگیر یا اینکه از طریق خون یا سیستم لنفاوی به اندام‌هایی مانند ریه و کبد سرایت کند. سرطان معده دومین عامل فوت ناشی از سرطان در دنیاست که در مردان شیوع بالاتری دارد.
کشورهای ژاپن (۱ نفر از هر ۱۰۰۰ نفر)، چین، کره، ایرلند و شیلی بالاترین آمار بیماری را دارند. این بیماری چهارمین عامل مرگ‌ومیر در اروپا بود که طی ۲۰ سال گذشته با توجه به بهبود سطح زندگی، شیوه‌های نوین نگهداری مواد غذایی (کنار گذاشتن روش‌های نمک‌سود و…) و پیشرفت‌های درمانی کاهش‌یافته است. شناخت عوامل خطر بیماری، به‌خصوص زمینه ژنتیک و ابتلا به عفونت‌های دستگاه گوارش می‌تواند به تشخیص سریع بیماری کمک کند که روند درمان را سرعت می‌بخشد. توصیه می‌شود افرادی با این شرایط حتما در صورت بروز علائم هشداردهنده به پزشک متخصص مراجعه کنند تا با انجام اندوسکوپی به‌عنوان روشی ساده، موثر و کم‌خطر از بروز احتمالی بیماری مطمئن شوند.
علل و عوامل زمینه‌ساز
گرچه هنوز علت دقیق بیماری تشخیص داده نشده، اما به نظر می‌رسد بسیاری از عوامل با منشاء غذایی نقش بسزایی در این سرطان دارد.
مهم‌ترین عامل خطر در جوامع غربی، التهاب مزمن مخاط‌های معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری است که نخستین عامل زخم‌معده نیز محسوب می‌شود. البته توجه داشته باشید در بسیاری موارد این بیماری زمینه‌ساز سرطان نیست. عوامل خطر عبارتند از:
• زندگی در جوامعی با شرایط اجتماعی- اقتصادی ناپایدار و کاربرد روش‌های سنتی نگهداری مواد غذایی مانند نمک‌سود و دودی کردن
• افزایش سن (پس از ۵۰ سالگی)
• استعمال دخانیات
• مصرف طولانی‌مدت گوشت‌ها و ماهی‌های نمک‌سودشده یا ترشی‌های سرکه
• رژیم غذایی بدون میوه‌ها و سبزیجات کافی
• مصرف خیلی زیاد نیترات‌ها و نیتریت‌ها به‌عنوان ماده نگهدارنده سوسیس و کالباس
• مواجهه طولانی‌مدت با بعضی‌ترکیبات شیمیایی و سمی صنعتی مانند لاستیک و سرب
• چاقی
• ابتلای یکی از والدین به سرطان معده
• سابقه جراحی معده
• بعضی بیماری‌های نادر مانند پرنیشیوز
• گروه خونی A با احتمال خطر کمی بیشتر نسبت به دیگران
علل، علایم و علاج سرطان معده
علایم هشداردهنده
سرطان معده در مراحل اولیه به‌ندرت ممکن است علامت بارز و مشخصی نشان دهد. به همین دلیل تشخیص زودهنگام بیماری مشکل خواهد بود. با این حال ایجاد تومور در معده معمولا با علائمی همراه است که از جمله عبارتند از:
• احساس نفخ و احساس سنگینی معده حتی پس از خوردن کمی غذا
• سوء‌هاضمه طولانی یا عود‌کننده
• بی‌اشتهایی و احساس ناخوشایند نسبت به مواد غذایی
• دردهای شکمی و سوزش‌های معده
• کاهش وزن بی‌دلیل
• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال مداوم
• استفراغ خون‌آلود
• مشکل در بلع غذا
البته شایان ذکر است این علائم الزاما به معنی ابتلا به سرطان معده نیستند و در موارد ناراحتی‌های خفیف‌تر مانند زخم‌معده یا عفونت ناشی از باکتری نیز دیده می‌شوند. هدف از معرفی این علائم مراجعه زودهنگام به پزشک و انجام آزمایش‌های لازم است تا در صورت ابتلا، بیماری به‌موقع تشخیص داده شود.
درمان
اقدامات درمان سرطان معده با توجه به مرحله پیشرفت بیماری و اندازه تومور متفاوت است و شامل عمل جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی می‌شود. روش درمان معمولا طی کنفرانس پزشکی از متخصصان گوارش، انکولوژی و جراحی انتخاب می‌شود. پلان شخصی درمان نیز برای هر بیمار با توجه به شرایط عمومی و وضعیت بیماری در نظر گرفته می‌شود.
جراحی
جراحی تنها روشی است که امکان جدا کردن تومور و درمان موثرتر را دارد اما در بیشتر موارد برداشتن کامل تومور به‌دلیل اندازه آن یا سرایت به دیگر اندام‌ها ممکن نیست. در این موارد درمان‌های دیگری برای کاهش پیشرفت بیماری و تسکین علائم تجویز می‌شود.
در صورتی که تومور سطحی و فقط مخاط‌های جدار معده را درگیر کرده باشد، می‌توان با روش‌های اندوسکوپی در کلینیک‌های تخصصی، بافت‌های سرطانی را خارج کرد. اگر سلول‌های سرطانی بخش‌های اطراف معده مانند مری و روده باریک را درگیر کرده باشد، با توجه به وخامت و نوع بیماری ممکن است عمل جراحی باز برای جدا کردن بخشی از بافت سرطانی یا حتی برداشتن کامل معده تجویز شود.
البته در موارد سرایت بیماری به دیگر اندام‌ها مانند طحال عمل جراحی وسیع‌تر و مسلما مشکل‌تر خواهد بود. پس از عمل جراحی کلی یا بخشی از معده، بیمار می‌تواند تغذیه معمول را داشته باشد، اما به‌دلیل محدودیت توانایی معده یا نبود آن لازم است تحت‌نظر پزشک برخی توصیه‌ها را رعایت کند. به‌عنوان مثال غذای این بیماران نباید سنگین و پرحجم باشد و در چند وعده سبک‌تر میل شود. همچنین بعضی مکمل‌های غذایی مانند ویتامین B12 برای این افراد ضروری خواهد بود.
شیمی‌درمانی
معمولا شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در این بیماری تجویز می‌شود. در مورد سرطان موضعی معده، امکان دارد پزشک پیش از عمل جراحی برای کاهش اندازه تومور و برداشتن بهتر تومور شیمی‌درمانی تجویز کند. البته شیمی‌درمانی پس از عمل، ۶ تا ۸ هفته بعد نیز برای کاهش خطر عود بیماری انجام می‌شود.
در صورت دست‌اندازی یا عدم امکان جراحی، شیمی‌درمانی روش اصلی است که هدف از انجام آن کاهش پیشرفت بیماری، تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار خواهد بود.
شیمی‌درمانی ممکن است به روش خوراکی یا داخل‌وریدی تجویز شود. داروهای خوراکی به سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند اما به بعضی سلول‌های سالم نیز آسیب می‌زنند. برای اینکه بدن فرصت جبران قوای تحلیل‌رفته را داشته باشد، شیمی‌درمانی به‌صورت دوره‌ای تجویز می‌شود. این روش درمانی با عوارض متعددی همراه است که حالت تهوع، استفراغ، خستگی، کاهش اشتها، ریزش موها و خطر فزاینده ابتلا به عفونت مهم‌ترین آنهاست.
رادیوتراپی یا پرتودرمانی
پرتودرمانی در موارد محدودی برای سرطان معده انجام‌پذیر است که هدف از آن نابودی سلول‌های سرطانی با حداقل آسیب به بافت‌های سالم است. گاهی اوقات پیش از عمل جراحی اما معمولا پس از آن، به‌صورت منفرد یا همراه با شیمی‌درمانی انجام می‌شود. پرتودرمانی می‌تواند به تسکین درد ناشی از پیشرفت سرطان در موارد بدخیم کمک کند.
این روش درمانی مبتنی بر انتقال پرتوهای یونیزه‌کننده به محل مشخصی از بدن است تا سلول‌های سرطانی را نابود کند. این پرتوها نیز مانند دیگر پرتوهای با انرژی بالا به سلول‌های سالم آسیب می‌زند و عوارض کم و بیش جدی با توجه به وضعیت بیمار دارد. پس از انجام پرتودرمانی ممکن است بیمار احساس خستگی کند یا دچار قرمزی و حساسیت در قسمت تحت تابش شود. پرتودرمانی برای سرطان معده ممکن است با اسهال، سوء‌هاضمه و تهوع همراه باشد. عوارض جانبی پرتودرمانی پس از اتمام دوره درمان و با بازسازی سلول‌های سالم رفع می‌شوند.
نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان
تغذیه نقش محافظ در برابر خطر سرطان معده دارد و با رعایت چند نکته ساده می‌توان از بروز این بیماری پیشگیری کرد:
• تغذیه سرشار از فیبر
• غلات سبوس‌دار
• برنامه غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزیجات
• ویتامین C
• دریافت کافی کاروتنوئیدها (ویتامین A)
• دریافت سلنیوم
سرطان معده در ایران
شایع‌ترین سرطان در ایران بین مردان سرطان معده و بین زنان سرطان پستان است اما مهم‌ترین عامل مرگ بر اثر سرطان چه بین زنان و چه بین مردان را سرطان دستگاه گوارش (مری، معده، روده، مقعد) می‌دانند. سرطان دستگاه گوارش، به‌ویژه سرطان معده در شرق آسیا شیوع بسیاری دارد و شمال ایران در واقع روی کمربند سرطان معده است.
سرطان‌های دستگاه گوارش در مناطق شمالی ایران بسیار شایع است. اردبیل بالاترین میزان سرطان معده را در کشور دارد و حتی در بعضی تحقیقات اعلام شده اردبیل بالاترین میزان سرطان معده را در دنیا به خود اختصاص داده است. در طرف مقابل، استان‌های جنوبی از جمله کرمان و سیستان و بلوچستان پایین‌ترین آمار را در سرطان‌های دستگاه گوارش دارند.
بالاترین میزان مرگ بر اثر سرطان‌های دستگاه گوارش در استان کردستان است.هلیکوباکتر پیلوری که گفته می‌شود نیمی از مردم دنیا به این باکتری آلوده هستند و عامل ایجاد زخم‌معده و دوازدهه است، مهم‌ترین عامل خطرساز در سرطان معده محسوب می‌شود.
با این حال باید تاکید کرد بسیاری از کسانی که هلیکوباکتر دارند دچار سرطان معده نمی‌‌شوند. در تحقیقاتی که در ایران انجام شده شیوع هلیکوباکتر در استان‌های شمالی بیشتر از استان‌های جنوبی مثل کرمان و سیستان و بلوچستان است، حتی شیوع هلیکوباکتر در اردبیل را تا ۹۰ درصد تخمین زده‌اند. به این‌ترتیب غربالگری برای هلیکوباکتر می‌تواند نقش بسیار مهمی در مبارزه با این عفونت داشته باشد که به‌طور معمول با ۲ هفته درمان با آنتی‌بیوتیک از بین می‌رود.
مهم‌ترین عادات غذایی زمینه‌ساز سرطان معده در ایران
چای داغ: چای رایجترین نوشیدنی ایرانیان است که آن را «لب‌سوز» می‌پسندند. نوشیدن چاغ داغ که باعث آسیب حرارتی به مری و معده می‌شود، یکی از عواملی است که ایرانیان را مستعد این بیماری می‌کند.
شور و ترشی: ایرانیان به ترشی (سبزیجاتی که در سرکه پرورانده شده) و شور (سبزیجاتی که در آب‌نمک پرورانده شده) علاقه زیادی دارند، در صورتی که مصرف زیاد این خوردنی‌ها به‌عنوان عوامل خطرساز سرطان معده مطرح می‌شود. به‌طور کلی، نمک زیاد یکی از عوامل مستعد‌کننده سرطان دستگاه گوارش است.
نیترات و نیتریت: نیتریت و نیتریت که بحث وجود آنها در آب آشامیدنی مطرح است از عوامل مستعد‌کننده سرطان دستگاه گوارش است. هرچند گفته می‌شود نیتریت و نیترات در آب آشامیدنی مردم زیر حد مجاز است، اما اگر میزان آن بالا باشد می‌تواند جزو عوامل خطرساز قرار گیرد.
گوشت: خوردن گوشت زیاد به‌عنوان یکی از عوامل ایجاد سرطان، به‌ویژه در روده مطرح است. از طرف دیگر، خوردن میوه و سبزی تازه یکی از راه‌های جلوگیری از سرطان‌های دستگاه گوارش است. برخی تحقیقات نشان داده‌اند سیر، اثر پیشگیرانه در سرطان‌های دستگاه گوارش دارد، هرچند شواهد در این زمینه قوی نیست.
سرخ‌کردن: هرچند تحقیقات دقیقی درباره رایجترین شیوه پخت غذا در ایران وجود ندارد، اما به سادگی می‌توان گفت بسیاری از غذاهای ایرانیان با سرخ‌کردن تهیه می‌شوند. پرهیز از سرخ‌کردن و روی آوردن به روش‌های سالم‌تر مثل آبپز کردن و گریل کردن در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌ها نقش دارد.
البته دلایل دیگری مثل آب و هوا، مصرف تریاک، استفاده از یخچال برای نگهداری غذا و عوامل اقتصادی و اجتماعی هم برای شیوع زیاد سرطان‌های دستگاه گوارش در نیمه شمالی ایران مطرح شده‌اند.
طب سنتی به تومورها شبیخون می‌زند
طبق مطالعات انجام گرفته، استفاده از رژیم غذایی نادرست سبب افزایش شاخص‌های التهابی می‌شود که این شاخص‌ها نقش موثری در بروز سرطان ایفا می‌کنند.
موادی مانند زعفران، زردچوبه، سیر و پیاز خاصیت ضدالتهابی دارند. مصرف مداوم این مواد موجب کاهش التهاب در بدن افراد می‌شود و از بروز سرطان جلوگیری می‌کند.
مصرف بیش از حد روغن‌های صنعتی حاوی اسیدهای چرب ترانس و اشباع، گوشت قرمز و لبنیات پرچرب منجر به افزایش التهاب می‌شود که احتمال ابتلا به سرطان را در بدن افراد افزایش می‌دهد.
فرهاد وحید درباره انواع التهاب تصریح کرد: «التهاب به ۲ گروه سیستماتیک و مزمن تقسیم می‌شود که قرمزی ناحیه‌ای از پوست نشان‌دهنده التهاب سیستماتیک است، در حالی که التهاب مزمن درون بدن وجود دارد.»
افراد می‌توانند با صرف هزینه اندک و استفاده از شاخص التهابی رژیم غذایی (DII) از میزان سالم یا ناسالم بودن رژیم خود آگاهی پیدا کنند.
شاخص التهابی رژیم غذایی به‌عنوان معیاری برای پیش‌بینی بیماری‌هایی مانند سرطان و فشارخون که التهاب مزمن در پیدایش آنها دخالت دارد، به کارگرفته می‌شود.
اگرچه قرارگرفتن در معرض بعضی از آلودگی‌ها، اجتناب‌ناپذیر است و نمی‌توان آن را به‌طور کامل از زندگی حذف کرد، اما روش‌هایی وجود دارد که می‌توان با به‌کارگیری آن، از انباشت سموم در بدن جلوگیری کرد. به‌عنوان مثال می‌توانید آدامس نخورید، اگر قرار است غذایی از بیرون منزل تهیه کنید ظرف مناسبی تهیه کنید تا مجبور نباشید غذا را برای چند ساعت در ظروف یکبار مصرف نگهداری کنید، می‌توانید خودروی خود را برای مسیرهای کوتاه از پارکینگ خارج نکنید. اگر گوشت تهیه کرده‌اید آن را همراه چند شاخه رزماری، آویشن و تخم گشنیز بپزید تا اطمینان حاصل کنید که سموم گوشت تا حدی گرفته شده و بعد از پختن، سبزی را از ظرف بیرون بیاورید.
علاوه بر رعایت این موارد، یکی از کارهای کمک‌کننده استفاده از دمنوش‌های سم‌زداست تا سمومی که در طول روز در بدن جمع شده، دفع شود. مصرف دمنوش، اجازه تجمع سموم را در بدن نمی‌‌دهد. به‌عنوان مثال اگر شما دارویی مانند پنی‌سیلین یا آموکسی‌سیلین مصرف کرده یا ماده غذایی‌ای خورده‌اید که باعث انباشت سموم در بدن می‌شود، با مصرف دمنوش می‌توانید این سموم را از بدن دفع کنید.
چای سبز: از بوته‌ای به نام «کامیلیا سینسیس» به‌دست می‌آید و همان بوته‌ای است که چای سیاه، سبز و سفید از آن به‌دست می‌آید. رنگ، طعم و مزه آن به میزان رشد برگ‌ها، زمان برداشت و طرز عمل‌آوری آن ارتباط دارد. چای سبز با سرطان پستان، معده و پوست مقابله می‌کند.
سیر: این گیاه با بروز سرطان گوارشی مقابله می‌کند. مصرف سیر در حفظ سلامت قلب و عروق نیز نقش دارد.
عصاره دانه انگور: نتایج آزمایش‌های بالینی نشان می‌دهد عصاره دانه انگور با سرطان پستان، معده، روده بزرگ، پروستات و ریه مقابله می‌کند و بی‌ضرر است.
ادویه‌ها: بیشتر ادویه‌هایی که برای پخت غذاها به کار می‌رود برای حفظ سلامت مفید است.
این ادویه‌ها خاصیت ضدسرطانی نیز دارند؛ از جمله زردچوبه، زنجبیل و رزماری. تقریبا همه میوه و سبزی‌های تازه خاصیت ضدسرطانی دارند. میوه و سبزیجات از جمله سیب، کلم بروکلی، کلم برگ و… به‌دلیل دارا بودن فیبر با سرطان لوله گوارشی مقابله می‌کنند. جوانه‌ها و آب سبزیجات از جمله علف گندم نیز به‌دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان، آنزیم‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی با سرطان مقابله می‌کنند و مانع از بروز آن می‌شوند. افراد باید از مصرف غذاهای پرچرب و حاوی مقادیر زیادی نمک پرهیز کنند و با پیروی از الگوی تغذیه‌ای درست، میوه و سبزیجات را جزو برنامه غذایی روزانه خود قرار دهند.