«
کمال مهر»؛ – هم‌زمان با آغاز اجرایی شدن آتش بس در جبهه سوریه، موضوع مذاکرات و توافق آمریکا و روسیه به کانون اصلی توجهات تحلیلگران و کارشناسان منطقه‌ای تبدیل شده است. ابراهیم الامین تحلیلگر مسائل راهبردی منطقه و سردبیر روزنامه الاخبار لبنان در مقاله‌ای در این روزنامه به بررسی مذاکرات اخیر آمریکا و روسیه و نگرانی‌های موجود در قبال این مذاکرات پرداخته و می‌نویسد: آمریکا دیگر به هیچ یک از متحدان میدانی اش اطمینان ندارد و از سطح توبیخ آنها فراتر رفته و تصمیمات خود را به آنها دیکته می‌کند، حتی اگر این تصمیمات را دوست نداشته باشند.
یک دیپلمات انگلیسی در این رابطه می‌گوید که آمریکایی‌ها به یک مسئول خلیج فارسی که نسبت به توافق این کشور با روسیه انتقاد داشته است، با عتاب گفته است: شما بیش از آنچه نیاز داشته باشید وقت و امکانات گرفته اید. اما همچنان بشار اسد در کشور جولان می‌دهد و ایران در قلب سوریه حضور دارند و روس‌ها بار دیگر به خاورمیانه بازگشته‌اند.
روسیه نگرانی‌های متفاوتی در این زمینه دارد، این کشور با هوشیاری کامل به عنوان طرف مستقیم این بحران وارد عمل شده است، اما نمی‌خواهد این بحران یک بحران فراگیر و بدون افق باشد. روسیه بالغ بر یک سال اقدامات نظامی و میدانی در سوریه داشته است. این موضوع نظریه‌های موجود در زمینه ایده یکسره شدن تحولات نظامی را از بین می‌برد. مسکو امروز بیش از پیش نسبت به واقعیت دولت سوریه و موازنه های میدانی و پیچیدگی‌های آن اطلاع دارد.
ترکیه از سوی بسیاری از طرف‌ها متهم شده است به این که تلاش برای کودتا در این کشور جدی نبوده است و سرویس‌های نظامی و اطلاعاتی ترکیه از این اتفاق اطلاع داشته‌اند، ترکیه از قبل تلاش برای این کودتا را می‌دانسته، اما رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه ترجیح داد این سناریو انجام شود تا وی اجازه انجام اصلاحات اساسی در مدیریت داخلی ، نظامی ، امنیتی ، سیاسی و اقتصادی در ترکیه را داشته باشد. اتفاقاتی که افتاد باعث شده وی تواند بیش از پیش در پرونده سوریه از خود تحول نشان دهد.
روس ها و ایرانی‌ها روایت می‌کنند که احمد داوود اوغلو نخست وزیر سابق ترکیه قبل از اینکه نخست وزیری را بنا به درخواست اَردوغان کنار بگذارد ، مأمور اجرای آخرین مأموریت خود بود و از وی خواسته شده بود که پرونده سوریه را پاک‌سازی کند. در همین رابطه داووداوغلو به همراه هاکان فیدان رئیس سرویس‌های اطلاعاتی این کشور به مسکو و تهران سفر کرد. محور گفتگوهای آنها مشخص بود: ما به دنبال راه حل بحران در سوریه مبتنی بر حفظ منافع خود هستیم و دیگر به باقی ماندن یا کناره‌گیری بشار اسد اهمیتی نمی‌دهیم، اما نمی‌خواهیم بیش از این وارد بحران سوریه شویم.
بعد از اینکه داووداوغلو کناره‌گیری کرده و بن علی یلدیریم نخست وزیر ترکیه شد، وی طرح همگرایی با طرف‌های روسی و ایرانی را در پیش گرفته و به آنها گفت: چیزی که نخست وزیر سابق به شما گفته ، همچنان ادامه خواهد داشت. نخست وزیر جدید گفت که وی مانند داووداوغلو مواضع سختی نسبت به این پرونده نداشته و می‌تواند به صورت تدریجی روندی را آغاز کند که نشان دهنده اصلاح رویکردها این کشور در قبال سوریه باشد.
قطر هیچ اراده‌ای در این زمینه از خود ندارد، این کشور همچنان نگران میزان آماده‌باش عربستان سعودی است و آنکارا را به عنوان راه نجات خود می‌داند. در همین رابطه امیر قطر به همتایان عرب خود گفته است که دولتش با میانجیگری روسیه و ایران به دنبال رسیدن به راهکار توافق جهت پایان دادن به جنگ در سوریه هستند.
امیر قطر در این رابطه طرحی را نیز در راستای رضایت مخالفان سوریه ارائه داده و تشکیل شورای حاکمیت انتقالی در سوریه به ریاست یک قاضی مستقل مورد قبول و سوی دو طرف را مطرح کرده است. براساس این طرح در شورای مذکور چهار نماینده از سوی دولت و مخالفان حضور خواهند داشت و اسد تا زمانی که شورای انتقالی مذکور تأیید می‌کند، بر سر قدرت خواهد بود.
طبعاً هیچ کس به حرف‌ها و پیشنهادات قطر توجه نمی‌کند، حتی ترک‌ها نیز خود را از این تصورات دور نگه می‌دارند. برای اولین بار است که قطری‌ها و سایر طرف‌های حاشیه خلیج فارس نگرانی‌های ترکیه در قبال گروه های افراط‌گرای موجود در نزدیکی مرزهای این کشور را شنیده‌اند. آنکارا معتقد است که اگر این گروه‌ها فرصت مناسب را پیدا کند، بر ضد این کشور کودتا خواهند کرد. علاوه بر این که آنکارا به طرف‌های مرتبط اعلام کرده که نگرانی این کشور در قبال کردها به اولویت نگرانی‌های این کشور تبدیل شده است.
در طرف مقابل هیچ کس غیر از عربستان در دایره بالاترین حد از چالش‌ها قرار ندارد، خسارت‌های این کشور در عراق فراتر از حد تصور است. ریاض در یمن نیز این نگرانی را دارد که انصار الله بتواند منطقه نجران را تحت کنترل گرفته و به سمت مسیرهای بین‌المللی که به جده و ریاض می‌روند، پیشروی کند.
اعلام شورای ریاست جمهوری در یمن نیز باعث شده موج تازه‌ای از هماهنگی‌ها بین انصار الله و علی عبدالله صالح ایجاد شود که یکی از مهم‌ترین سیگنال‌های آن این است که صالح در انبارهای موشک های بالستیک خود را که نوسازی و تجهیز شده است به روی انصار الله بازکرده است. موشک‌هایی که بعضی از آنها در موشک باران مناطق جدید در عمق عربستان مورد استفاده قرار گرفته است. در سوریه نیز عربستان برگه ای غیر از بعضی گروه‌های فرسایش یافته در جنوب سوریه یا جنوب دمشق ندارد، به این ترتیب حتی دیگر نمی‌تواند ادعا کند که قدرت زدن به زیر میز مذاکرات را دارد.
از سوی دیگر ایران و حزب‌الله به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویا کار آسانی در پیش دارند، تجربه پنج سال مبارزه در سوریه به دو طرف به همراه دولت سوریه این امکان را داده است که سختی‌ها و مسئولیت‌های این موضوعات را متوجه باشند. با وجود اینکه تصمیم قطعی و مشخص ایران و حزب‌الله لبنان حضور در کنار بشار اسد تحت هر هزینه‌ای است و این طرف‌ها هیچ اشاره‌ای به آینده سیاسی بشار اسد ندارند ، اما آنها نیز محاسبات خاص خود را در رابطه با مسائل منطقه‌ای دارند و جبهه‌های منطقه‌ای را با یکدیگر مرتبط می‌بینند.
آنها بعد از اینکه موفق شدند روند براندازی دولت سوریه را با شکست مواجه کرده و نقاط دفاعی قوی و پیشرفته ای در این کشور ایجاد کرده و پروژه طرف مقابل برای به فرسایش کشیدن سوریه را متوقف کنند، مانعی در پیشروی به سمت آتش بس مبتنی بر راه حل سیاسی بحران نمی‌بینند. این دو طرف می‌دانند که در شرایط کنونی سوریه و منطقه امکان تحمیل راه‌حلی در سوریه بر خلاف منافع دولت یا حتی منافع تهران و حزب الله وجود ندارد.
علاوه بر اینها حزب‌الله لبنان خود را وارد مرحله آماده سازی جهت احتمال بروز درگیری‌ها در جنوب سوریه کرده است، چرا که اطلاعات به دست آورده که نشان می‌دهد عربستان با همکاری آمریکا و فرانسه و اردن به دنبال آغاز عملیاتی در جنوب سوریه است تا شاید بتواند خسارت‌های شمال سوریه را جبران کند.
در این شرایط حزب‌الله به خوبی می‌تواند نقش اسرائیل را ارزیابی کند، به ویژه اینکه طرف‌های مستقر در اتاق عملیات الموک ترجیح می‌دهند که اسرائیل نیز در این بحران حضور داشته باشد و در حمله به پایگاه و مقرهای نیروهای دولتی سوریه و متحدانش به آنها کمک کند. این روند باعث شده استراتژی‌هایی در پیش گرفته شود که مانند اقدام دیروز ارتش سوریه در تقابل با هر نوع تجاوز اسرائیل به خاک این کشور باشد.
در کنار محاسبات بازیگران خارجی، بزرگ‌ترین محاسبه در رابطه با این بحران در مورد مردم سوریه است، ایده ای که باعث می‌شود طرف‌ها به گونه‌ای عمل کنند که جلوی خونریزی بیشتر گرفته شود. فارغ از هر نوع بررسی‌ها برای آینده راه‌حل سیاسی سوریه و نحوه دستیابی به آن،بر اساس آتش‌بس موجود فرصتی برای همگرایی و آرامش و رخ نمودن برخی نمودهای زندگی در میان مردم پدید آمد که می‌تواند بزرگ‌ترین خدمت به ملت خسته سوریه باشد. این در حالی است که دولت سوریه نیز نمی‌خواهد تجربه آتش‌بس فوریه تکرار شود ، آتش‌بسی که در نهایت باعث تجهیز مجدد تروریست‌ها و اقدام آنها برای خونریزی و کشتار و تخریب بیشتر مردم شد.
پایگاه خبری العهد نیز در مقاله ای به توافق انجام شده بین مسکو و واشنگتن اشاره کرده و در این رابطه می‌نویسد: نشست گروه ۲۰ که روز چهارم سپتامبر در چین و با حضور تعداد زیادی از رهبران دنیا برگزار شده بود، با وجود تعدد پرونده‌های مورد بررسی به پایان رسید، اما نکته جالب اینجا بود که موضوع بحران سوریه علاوه بر پرونده مبارزه با تروریسم محور اصلی ملاحظات و بررسی‌های انجام شده بین رؤسای جمهور مختلف به ویژه ولادیمیر پوتین و باراک اوباما رؤسای جمهور روسیه و آمریکا قرار داشت.
مسلماً پرونده بحران سوریه براساس شاخه‌های فرعی خود، پیچیدگی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی زیادی دارد. این پرونده تنها منحصر به کشورهای همسایه سوریه نیست، مبالغه نیست اگر بگوییم که نگاه تمامی دنیا به دولت و ملت و ارتش سوریه مغایر با نگاهی است که آنها در آغاز این بحران در سال ۲۰۱۱ داشتند.
مطالب زیادی در رابطه با رسیدن به آتش‌بس در پرونده سوریه بر اساس مذاکرات انجام شده در نشست گروه ۲۰ مطرح شده است ، اما در این رابطه باید چند نکته ذکر شود.
اول: داوری کردن در رابطه با نتایج نشست بین رؤسای جمهور روسیه و آمریکا بسیار زود است، به‌ویژه اگر این موضوع را مدنظر قرار دهیم که هیئت‌های نظامی و فنی از دو طرف در چارچوب هماهنگی ها و بررسی‌های مستمر به دنبال رسیدن به راهکاری برای کاهش موانع فنی باقی مانده و هماهنگی با رهبران سیاسی و نظامی سوریه در این رابطه هستند.
دوم: رایزنی‌ها بین وزرای خارجه روسیه و آمریکا و تعیین موعدی جدید برای نشست بین آنها در اواسط ماه جاری میلادی جهت اعزام رسیدن به توافق بین‌المللی با موافقت منطقه سوریه جهت آغاز اجرای این توافق ادامه دارد.
سوم: باراک اوباما تمایل دارد دستاوردی منطقه‌ای محقق کرده و دوران ریاست جمهوری خود را با آن به پایان برساند، دوره‌ای که تنها چند ماه از آن باقی مانده است. وی سعی دارد در این زمان باقی مانده دستاوردی شبیه به حل پرونده شیمیایی سوریه در سال ۲۰۱۳ داشته باشد. این اتفاق می‌تواند موتور محرک مهمی برای حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آینده آمریکا باشد تا شاید این حزب بتواند چهل و پنجمین مستاجر کاخ سفید را نیز به خود اختصاص دهد.
این گزارش در ادامه به نقاط اختلافی موجود در ابعاد نظامی توافق مذکور اشاره کرده و آنها را در موارد زیر توضیح می‌دهد:
۱- بند مرتبط با ممانعت از استفاده از نیروی هوایی سوریه و روسیه قبل از آغاز اجرای توافق مورد اختلاف طرفین قرار دارد. آمریکا تلاش دارد قبل از آغاز هماهنگی‌های نظامی بین روس‌ها و آمریکایی‌ها در تقابل با جبهه النصره و گروه تروریستی داعش این حملات متوقف شود ، اما روسیه این موضوع را قبل از رسیدن به راهکار نهایی آتش‌بس در سوریه رد می‌کند.
۲-جداسازی ارتباط بین جبهه النصره و گروه‌های معتدل. طرف آمریکایی براساس پیشنهادی که مایکل راتنی فرستاده آمریکا به سوریه به مخالفان مسلح و مخالفان سیاسی ارائه کرده است، خواستار عدم موشک باران مناطق تحت سلطه مخالفان شده است. آمریکایی‌ها بدون توجه به اینکه در مناطق مذکور چه گروه‌هایی حضور دارند ، این موضوع را خواستار شده اند. این در حالی است که در این مناطق جریان‌های وابسته به جبهه فتح الشام (جبهه النصره سابق ) در کنار گروه‌های مسلح دیگر حضور دارند. روس‌ها همچنان اصرار دارند که در ابعاد میدانی باید بین مواضع جبهه النصره و گروه‌های مخالف به اصطلاح معتدل تمایز کامل ایجاد شود. مسکو اصرار دارد که واشنگتن با اعمال فشار بر گروه‌های مسلحی که در عرصه میدان از آنها حمایت می‌کند ، می‌تواند این کار انجام دهد.
۳-مورد اختلافی دیگر در رابطه با تأمین امنیت مسیر کاستلو برای وارد کردن کمک‌های انسانی است. براساس پیشنهاد ارائه شده از سوی راتنی نیروهای دولتی باید سلاح‌های سنگین خود را تا مسافت ۳٫۵ کیلومتری شمال این مسیر عقب ببرند و سلاح های متوسط نیز ۲٫۵ کیلومتر و عناصر انسانی ۱۰۰۰ متر در بخش شمالی و ۵۰۰ متر در بخش جنوبی از این مسیر فاصله بگیرند، اما مسکو این طرح را در راستای امتیاز دادن به گروه‌های مسلح ارزیابی می‌کند. در همین چارچوب آناتولی آنتونوف معاون وزیر دفاع روسیه اعلام کرده است که مسکو و دمشق طرح مسیر کاستلو را نمی‌پذیرند.
با وجود نکات اختلافی که مانع از اعلام نهایی آتش بس می‌شد، رئیس‌جمهور آمریکا در جریان کنفرانس مطبوعاتی در اجلاس چین اعلام کرد که مذاکرات با پوتین نتیجه بخش و سازنده بود و ما در خصوص بسیاری از مسائل در رابطه با بحران ساوریه به توافق رسیدیم ، اما همچنان به توافق فراگیر دست پیدا نکرده ایم. ولادیمیر پوتین نیز از طریق گفت‌وگوی تلویزیونی تأکید کرد: ما و آمریکایی‌ها در آستانه رسیدن به توافق فراگیر در خصوص بحران سوریه طی روزهای آینده هستیم.
نکته قابل توجه اینکه آمریکا از صحبت از آینده و نقش بشار اسد رئیس‌جمهور این کشور در مرحله آینده عقب‌نشینی کرده است ، اما با این وجود تمایل روسیه برای حل بحران سوریه باعث شده آمریکا در جهت تقویت موقعیت خود در مذاکرات دست به باج‌خواهی بزند.
شکی نیست که نشست آینده بین جان کری وزیر خارجه آمریکا و سرگی لاورف همتای روس وی در برطرف کردن نقاط اختلاف و اعلام توافق نامه احتمالی سرنوشت‌ساز خواهد بود، در غیر این صورت ما شاهد مرحله ای جدید و بسیار پیچیده خواهیم بود که ممکن است تا دوره پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و تشکیل دولت جدید در کاخ سفید کشیده شود. تا آن زمان تنها نبردهای عرصه میدانی است که حرف آخر را می‌دهد و می‌تواند کارت برنده را در هر مذاکره آینده به طرف های برنده بدهد.
