مشاهده لاشه یک نهنگ گوژپشت در سواحل کنگان

هنوز علت تلف شدن معلوم نشده است، نمونه برداری از لاشه و بیومتری توسط کارشناسان محیط زیست شهرستان عسلویه انجام شد و سپس لاشه با نظارت کارشناسان محیط زیست دفن شد.

این نهنگ احتمالاً از جمعیت نهنگ های گوژپشت دریای عرب است.

گفتنی است، نهنگ‌های گوژپشت دریای عرب در حقیقت جمعیتی گسسته هستند که در فهرست سرخ گونه‌های در معرض تهدید اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی به عنوان یک “زیرجمعیت” در معرض خطر(EN) معرفی شده‌اند. نهنگ گوژپشت متعلق به راسته آببازان cetacean است .

این راسته (آب بازان)، پستاندارانی هستند که تمام عمر خود را داخل آب می‌گذرانند. دارای بدنی بسیار تنومند با طول ۱۱ الی ۱۸ متر و حداقل ۴۰ تن وزن و نوزادان طولی حدود  ۴.۵ تا ۵ متر است. باله‌های سینه‌ای بلند  (۱/۳ طول بدن) با یک سری برآمدگی در لبه خارجی باله، لبه پشتی دم مقعر و دندانه دار بوده و سری پهن با برجستگی‌های زیگیل مانند است. باله پشتی کوتاه و دارای قاعده پهن است. قسمت جلویی سر پوشیده از تعداد زیادی برامدگی است. ۲۷۰ تا ۴۰۰ بالن سیاه تا زیتونی رنگ دارد ۱۴ تا ۳۵ شیار شکمی که تا قسمت میانی بدن و گاهی بیشتر از آن کشیده شده‌اند وجود دارد. طول فواره یا آبفشان آنها نسبتاً کوتاه و به ۳ متر می‌رسد و V شکل است.

نهنگی اجتماعی و بسیار بازیگوش است و معمولا با سرعت کم شنا می‌کند. نهنگ‌های گوژپشت بسار فعال هستند و یک حیوان آکروباتیک هستند، آنها اغلب باله‌ها و دم خود را به سطح آب می‌زنند و گاهی به طور کامل از آب بیرون می‌پرند. معمولاً به صورت انفرادی و یا در گروه‌های کوچک هستند. اجتماعات بزرگ آن‌ها معمولاً در مکان های تغذیه و زادآوری یافت می‌شوند.

گاهی اوقات کاملاً از آب به بیرون می‌پرند و گاهی اوقات در گروه‌های بزرگ جمع می‌شوند و با کمک یکدیگر به صورت گله‌ای شکار می‌کنند. در مکان‌های زادآوری نرها برای دستیابی به ماده‌ها رقابت می‌کنند و از آواهای پیچیده‌ای به عنوان بخشی از نمایش‌های جفت‌گیری خود استفاده می‌کنند.

این نهنگ‌ها اغلب گروهی شکار می‌کنند و تکنیک‌های غذایی پیچیده‌ایی دارند. از تکنیک‌های غذایی این نهنگ‌ها (Bubble Net) می‌توان به ایجاد شبکه حباب برای گیج کردن شکار خود و صید آنها و با استفاده از دم خود ضربه زدن و پراکندگی ماهی‌ها و تغذیه از آنها اشاره کرد.

نوزادان در مکان‌های زمستان گذرانی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری متولد می‌شوند و طول عمر آنها در حدود ۵۰ سال است.

شناسایی نهنگ‌های گوژپشت‌ها از فاصله نزدیک بسیار راحت است و یکی از راحت ترین نهنگ‌ها برای شناسایی محسوب می‌شوند. اما در فاصله دور شناسایی آنها خصوصا در قیاس با نهنگ‌هایی همچون نهنگ اسپرم، خاکستری و نهنگ حقیقی کمی گیج کننده باشد. این موضوع تا حد زیادی به واسطه شباهت در فواره‌های انبوه و فقدان باله پشتی بزرگ آنها است. هنگامی که یک نگاه نزدیکتر به آنها داشته باشیم، گوژپشت‌ها عموما به سادگی توسط فرم سر و بدن، فرم باله پشتی و سایز و شکل باله های سینه‌ای خود قابل تشخیص هستند.

گونه‌ای است که در تمام آب‌های دنیا زندگی می‌کنند و بیشتر برای تغذیه و تولیدمثل در آب‌های ساحلی دیده می‌شوند. در آب‌های ایران از آب‌های اطراف قشم، خورموسی و بحرکان در خلیج فارس ( دو مشاهده و یک لاشه) و دریای عمان ( یک مشاهده و دو لاشه) دیده شده اند و این مورد که در استان بوشهر در فاز ۱۳  لاشه آن مشاهدا شده و تازه ترین لاشه در خلیج فارس است.

مسائلی که به غیر از شکار غیرقانونی، این جمعیت جانوری را تهدید می‌کند شامل:

* گرفتار شدن در ادوات ماهیگیری مانند تور گیل نت و ترال صیادان

* برخورد کشتی‌ها با آنها و ضربه های ناشی از آنها

* سر و صدای ناشی از تردد کشتی‌ها و ساخت و سازهای ساحلی

* تخریب زیستگاه‌ها

* اذیت و آزار توسط تماشاکنندگان نهنگ‌ها

* اثر تغییرات جهانی آب و هوایی

*توسعه صنایع نفت و گاز دور از ساحل و آلودگی آب‌ها

* ورود باکتری‌های کشنده‌، فلزات سنگین و آفت کش‌ها

 به گل نشستن نهنگ های گوژپشت یکی دیگر از موارد مرگ آنها است که  به صورت فردی یا گروهی اتفاق می افتد . از مهمترین دلایل به گل نشستن عبارتند از: توپوگرافی منطقه، آلودگی ها ، شرایط آب و هوایی ، شکارچیان، سموم ، اختلال در جهت یابی، بیماری و غیره است.

کارگاه نهنگ گوژپشت دریای عرب در ژانویه سال ۲۰۱۵ در دبی تشکیل شد برای توسعه یک تحقیق مشارکتی و استراتژی حفاظتی که هدف عمده برگزاری کارگاه این بود که دانشمندان منطقه و دست‌اندرکاران امر حفاظت یعنی کسانی که به نوعی دغدغه نهنگ‌های گوژپشت دریای عرب و حتی سایر پستانداران منطقه را دارند، گردهم آمده و با شکل‌گیری یک تحقیق مشارکتی یکپارچه و استراتژی حفاظتی، زمینه را برای برقراری ارتباط مثبت و در عین حال داوطلبانه با دولت‌ها، نهادهای بین دولتی-سازمان‌های غیردولتی، مشارکت‌کنندگان و سایر همکاران پژوهشی فراهم کنند.

محققان و متخصصان بین‌المللی در این کارگاه خلاصه‌‌ای از دانسته‌ها درباره پراکنش، زیست‌شناسی و تهدیدهای پیش‌روی نهنگ‌های گوژپشت در آب‌های هرکدام از کشورهای حاشیه را ارایه داده و علاوه بر آن اطلاعاتی را هم درباره تکنیک‌های تحقیقاتی و ابزارهای مشارکتی مطرح ساختند که این مورد آخر می‌تواند اجرای یک استراتژی تحقیقاتی حفاظت ‌محور را در کل منطقه تسهیل کنند.

شرکت‌کنندگان در این کارگاه، مخاطرات یا تهدیدات عمده نهنگ‌ها را در منطقه و ضمناً شکاف‌های گپ‌های اطلاعاتی را که باید به منظور ارزیابی و حفاظت از نهنگ‌های گوژپشت دریای عرب پر شوند، مشخص کردند. تقریباً کل اطلاعات موجود درباره این جمعیت بر اساس داده‌های گردآوری شده در  کشور سلطنتی عمان است. عمان تنها کشوری که در سال‌های اخیر در آن یک پروژه تحقیقاتی آنهم به طور اخص بر روی نهنگ‌های گوژپشت انجام شده است.

هدف اولیه برگزاری این کارگاه گردهم آوردن دانشمندان و دست‌اندرکاران امر حفاظت در سطح منطقه‌ای و درگیر ساختن آنها در برنامه تحقیقی و حفاظتی نهنگ‌های گوژپشت دریای عرب و سایر اعضاء راسته نهنگ‌ها بود. از سوی دیگر این کارگاه درصدد بود تا یک تحقیق جامع مشارکتی و یک استراتژی حفاظتی را آغاز کند که به واسطه آن دولت‌ها، سازمان‌های بین‌دولتی، سازمان‌های غیردولتی، اعطاءکنندگان و همکاران تحقیقاتی هم بتوانند به صورت داوطلبانه و از روی میل و رغبت در کار مشارکت کنند. چنین استراتژی باید:

۱. شکاف‌های اطلاعاتی و حفاظتی را مشخص سازد.

۲. فعالیت‌های حفاظتی و اولویت‌های تحقیقاتی را نیز مشخص سازد.

۳. دستاوردهای قابل‌حصول و معنادار را تعیین کند.

۴. راهکاری را برای رسیدن به این دستاوردها ارایه دهد.

 کمبود اطلاعات از کل قلمرو این جمعیت و ابعاد جمعیت آن خارج از عمان یکی از شاخص‌ترین موانعی است که بر سر راه ادامه این استراتژی حفاظتی منطقه‌ای وجود دارد. لذا بخش اعظم پیشنهادات بر این متمرکز شد که اطلاعات شبکه‌های رسمی و غیررسمی و از طرف دیگر ظرفیت شرکت‌کنندگان بتواند شکاف‌های اطلاعاتی را پر کند. این گونه به ندرت در محدوده خلیج فارس مشاهده شده و مشاهدات محدود از این گونه نیز به لاشه‌های به گل نشسته آن است.